کوچک‌مقیاس‌ها نیازمند تعیین متولی

ناترازی ۲۰هزار مگاواتی برق در پیک تابستان امسال نشان داد که برای سامان دادن به شرایط صنعت برق اگر دولت چهاردهم مطابق قانون عمل کند و موانع ضد توسعه را از سر راه بردارد، دست کم به یک دوره ۵ساله کار شبانه‌روزی نیاز داریم . با توجه به مشکلات صندوق توسعه ملی برای پرداخت تسهیلات بلندمدت به صنعت برق، باید سراغ کوتاه‌ترین مسیر برویم که با یک بررسی سر انگشتی می‌توان گفت کوچک‌‌مقیاس‌ها با داشتن شرایطی مانند کم‌هزینه بودن به‌دلیل کوچک بودن پروژه، راندمان بالا و امکان رساندن آن به ۸۰درصد از طریق CHP و CCHP کردن آنها و همچنین سرعت اجرای این پروژه‌های کوچک، این گزینه را تبدیل به بهترین گزینه برای ایجاد یک تحول بزرگ در صنعت برق کرده است.

کوچک‌مقیاس‌هایی که تاکنون در سایه پروژه‌های بزرگی که تقریبا یک دهه از احداث آخرین آنها می‌گذرد، واقع شده‌اند و هر وقت صحبت از ناترازی گاز بوده، بدون بررسی درست و همه‌جانبه، سوخت آنها در اولویت قطع قرار گرفته است. هرچند در واپسین ماه‌های دولت سیزدهم راه‌اندازی تابلوی آزاد برق برای کوچک‌مقیاس‌ها مانند تابلوی سبز در بورس انرژی یک اتفاق مثبت و چند گام رو به جلو بود، اما دولت چهاردهم باید موانع این طرح از جمله تضامین سنگین را برای عقد قرارداد کوچک‌مقیاس‌ها با صنایع بردارد تا توجیه اقتصادی باعث استقبال از این بخش صنعت برق شود. علاوه بر این نباید دولت چهاردهم صرفا دنباله‌رو سیاست‌های گذشته باشد؛ چون بخش زیادی از ناترازی ۲۰هزار مگاواتی در دولت سیزدهم ایجاد شده است. بنابراین برای مواجهه با غول ناترازی باید از پتانسیل‌های این بخش استفاده شود.

در همین خصوص رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران می‌گوید: ریشه مساله به آنجایی برمی‌گردد که کوچک‌مقیاس‌ها متولی مشخصی ندارند و در تشکیل جلسه بین وزارت نیرو و وزارت نفت قبل از همه گاز خصوصی‌ها را قطع می‌کنند. ضمن اینکه مساله به میزان راندمان ربطی ندارد و در اندازه‌گیری‌ها به سادگی می‌توان راندمان بالاتر کوچک‌مقیاس‌ها را مشاهده کرد و آنچه عنوان می‌شود ناشی از یک اشتباه محاسباتی بوده است. در واقع این آمار مربوط به نیروگاه‌های خود تامین است که بخشی از برق تولیدی را صنایعی که این نیروگاه‌ها را احداث کرده‌اند، مصرف می‌کنند. حتی سال گذشته ما شاهد بودیم که نیروگاه حرارتی با راندمان ۲۰درصد در مدار بودند، اما یک نیروگاه کوچک‌مقیاس CHP فاقد گاز بود.

به گفته محمد بیات، همین که ما بتوانیم بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا از طریق تابلوی آزاد قیمت‌ها را تعیین کنیم، اتفاق مثبتی به شمار می‌رود. البته باید سعی کنیم مسیر انعقاد قراردادها را تسهیل کنیم؛ نکته دیگر اینکه شرکت گاز با وزارت نیرو ارتباط مطلوبی برقرار کند تا مشخص شود که مقیاس‌کوچک‌ها راندمان بالاتری نسبت به نیروگاه‌های حرارتی دارند و نباید برای قطع گاز در اولویت قرار بگیرند. متن پیش رو ما حصل گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با محمد بیات، رئیس هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران در خصوص چالش‌های توسعه نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس است که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

در بسیاری از کشورها با وجود تناسب تولید و مصرف، توسعه نیروگاه‌های ‌کوچک‌مقیاس همچنان مورد حمایت قرار می‌گیرد، اما در کشور ما با وجود ناترازی برق کماکان این بخش در برنامه‌ریزی‌ها مغفول مانده است. ریشه چالش را در چه مسائلی باید جست‌وجو کرد؟

در کشورهای دیگر با توجه به امکان احداث کوچک‌مقیاس‌ها در محل مصرف و موضوعات بحث پدافند غیر عامل، همواره مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ به‌گونه‌ای‌که ضریب نفوذی در حدود 10درصد دارند، اما این ضریب در کشور ما حدود 2درصد است؛ این اتفاق در حالی می‌افتد که در کشور ما بعد از برنامه پنجم عملا نیروگاه بزرگی وارد مدار نشده و عمدتا برق تولیدی توسط معدود پروژه‌های مقیاس‌کوچک تولید شده است. اما با توجه به مصوبه بهمن ماه سال گذشته دولت که قراردادها از نظر زمانی تبدیل به 15ساله شدند و امکان فروش 70درصد برق تولیدی در بورس انرژی فراهم شد، امیدوار به توسعه هر چه بیشتر این بخش از سبد انرژی کشور هستیم.

از یک‌سو کوچک‌مقیاس‌ها نسبت به قیمت فروش برق و هزینه‌های بالای تعمیرات و نگهداری اظهار نگرانی می‌کنند و از سوی دیگر وزارت نیرو معتقد است در 4ماه از سال برق این نیروگاه‌ها با قیمت بالاتری خریداری می‌شود تا قیمت‌های پایین‌تر 8ماه دیگر سال را پوشش دهد. در این خصوص چه نظری دارید؟

اگرچه هزینه نگهداری و بهره‌برداری کوچک‌‌مقیاس‌ها نسبت به ‌بزرگ‌مقیاس‌‌ها بیشتر است، اما یادمان باشد که کوچک‌‌مقیاس‌ها با وجود راندمان بالاتر، سوخت کمتری مصرف می‌کنند و تلفات شبکه را با توجه به استفاده در محل مصرف کاهش می‌دهند؛ اما این موضوعات را وزارت نیرو مورد توجه قرار نمی‌دهد و امروزه 4 تا 6ماه از نیروگاه‌هایی که در پنج‌سال دوم تولید هستند، برق را خریداری می‌کند و همین امر باعث می‌شود تا نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس برای پرداخت حقوق و مزایای نیروهای متخصص خود دچار مشکل شوند؛ چراکه امکان اینکه 6ماه در استخدام نیروگاه باشند و 6ماه دیگر بدون حقوق به حال خود رها شوند، وجود ندارد. بنابراین طبیعی است که نیروگاه‌ها از شرایط راضی نباشند.

درباره نرخ‌های خرید از نیروگاه‌های 5ساله اول و دوم توضیح دهید.

نرخ نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس برای هر کیلووات ساعت در5سال دوم 500تومان است و نرخ هر کیلووات ساعت نیروگاه‌هایی که در 5ساله اول هستند حدود 1300 تا 1400تومان است و این نرخ برای نیروگاه‌های جدید در صورتی که برقشان را به صنایع نفروشند، 1000تومان است.

شما چه پیشنهادی برای قیمت‌ها داشتید؟

پیشنهاد ما استفاده همه نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس از مصوبه 8بهمن ماه سال گذشته وزیر نیرو است. در واقع ما قیمتی را اعلام نمی‌کنیم و معتقدیم باید اجازه بدهیم نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس و صنایع بر اساس عرضه و تقاضا به یک قیمت برسند؛ کما اینکه در تابلوی برق آزاد در تابستان امسال هر کیلووات ساعت برق کوچک‌مقیاس‌ها به نرخ 5200تومان توسط صنایع خریداری شد.

برخی معتقدند راندمان ‌کوچک‌‌مقیاس‌‌ها بالاتر است؛ اما برخی دیگر معتقدند با توجه به حجم گاز دریافتی برق کمتری تولید می‌کنند. ضمن پاسخ به این سوال، درباره اولویت قرار گرفتن کوچک‌مقیاس‌‌ها در زمستان برای قطع گاز هم توضیح دهید.

ریشه مساله به آنجایی برمی‌گردد که کوچک‌مقیاس‌ها متولی مشخصی ندارند و در تشکیل جلسه بین وزارت نیرو و وزارت نفت قبل از همه گاز خصوصی‌ها را قطع می‌کنند. ضمن اینکه مساله به میزان راندمان ربطی ندارد و در اندازه‌گیری‌ها به سادگی می‌توان راندمان بالاتر کوچک‌مقیاس‌ها را مشاهده کرد و آنچه عنوان می‌شود ناشی از یک اشتباه محاسباتی است. در واقع این آمار مربوط به نیروگاه‌های خودتامین است که بخشی از برق تولیدی را صنایعی که این نیروگاه‌ها را احداث کرده‌اند، مصرف می‌کنند. حتی سال گذشته ما شاهد بودیم که نیروگاه حرارتی با راندمان 20درصد در مدار بودند، اما یک نیروگاه کوچک‌مقیاس CHP فاقد گاز بود.

آیا اقدامی ‌برای جلوگیری از قطع گاز کوچک‌مقیاس‌ها داشته‌اید؟

نامه‌نگاری‌ها و اقداماتی برای قرار نگرفتن در اولویت قطع گاز انجام شده است و حتی اخیرا تفاهم‌نامه‌ای با شرکت گاز داشته‌ایم که چنانچه نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس CHP شوند، در لیست قطع گاز قرار نگیرند.

با توجه به اینکه دولت راه‌اندازی نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس توسط صنایع را در دستور کار قرار داد، برخی صنایع که مصرف بالایی نداشتند، اقدام به احداث نیروگاه کردند، اما در زمان پیک برق این نیروگاه‌ها را که با سرمایه صنایع احداث شده بود، قطع کردند. آیا این روند قرار است همچنان ادامه پیدا کند؟

در تابستان موردی از قطعی برق کوچک‌مقیاس‌‌ها به ما گزارش نشده است، اما باید ببینیم در زمستان چه اتفاقی می‌افتد.

صندوق توسعه ملی چه شرایط و امتیازی برای صنایعی که مایل به احداث کوچک‌مقیاس‌‌ها هستند، در نظر گرفته است؟

فقدان تسهیلات‌بری نیروگاه‌های تجدیدپذیر و بزرگ هم مانند کوچک‌مقیاس‌ها اتفاق افتاده است و یک راه کاهش ناترازی کنونی که به 20هزار مگاوات رسیده، همکاری صندوق توسعه ملی با وزارت نیرو است که در طول سال‌های اخیر شاهد این اتفاق نبوده‌ایم و هر موقع صندوق در بخش‌های مختلف تسهیلات ارائه کرده، ناترازی به حداقل رسیده است.

حجم مطالبات کوچک‌‌مقیاس‌‌ها چقدر است؟

حدود 5هزار میلیارد تومان مطالبات داشتیم که حدود 3هزار میلیارد تومان را از طریق اسناد خزانه دریافت کردیم؛ اما در ادامه با افزایش مطالبات به نظر می‌رسد این میزان هم‌اکنون به 4هزار میلیارد تومان رسیده است و وزیر نیرو هم برنامه‌ای برای پرداخت این مطالبات در نظر دارد که باید ببینیم نحوه تسویه آن چگونه است. معافیت تجهیزات وارداتی از حقوق و عوارض گمرکی و همچنین معافیت از ارزش افزوده به‌دلیل وجود نمونه داخلی تجهیزات وارداتی ظاهرا اعتراض نیروگاه‌داران را در پی داشته است. تجهیزات نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس بسیار کمتر از نیروگاه‌های بزرگ بومی‌سازی شده و در چند ماه اخیر مشکلات عدیده‌ای برای ثبت سفارش و تخصیص ارز برای واردات داشتیم که در اواخر دولت سیزدهم جلسات مختلفی در این خصوص داشتیم و امیدواریم در دولت چهاردهم رفع شود.

برخی معتقدند در قانون مانع‌زدایی صنعت برق توجهی به کوچک‌مقیاس‌ها نشده است. چه نظری در این خصوص دارید؟

توجه به کوچک‌مقیاس‌ها را اگر چه به میزان کافی شاهد نبوده‌ایم، اما ماده4 این قانون درخصوص امتیازات احداث نیروگاه توسط صنایع، در توسعه کوچک‌مقیاس‌ها بسیار موثر است. در واقع اگر نیروگاهی توسط صنعت احداث شود، در اولویت قطعی در پیک بار یا تابستان قرار نمی‌گیرد و نیروگاه‌ها هم می‌توانند برقشان را به صنایع بفروشند و این برق هم مانند برق تولیدشده توسط صنایع مشمول قطعی نمی‌شود.

درباره میزان استقبال از تابلوی آزاد برق و تاثیری که بر توسعه کوچک‌مقیاس‌ها دارد، توضیح دهید.

تابلوی آزاد برق اتفاق مبارکی بود که راه توسعه نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس به شمار می‌رود و نیروگاه‌هایی می‌توانند برقشان را در تابلوی آزاد بفروشند که از مهرماه1402 وارد مدار شده‌اند یا جزو نیروگاه‌های کوچک‌مقیاسی باشند که با مصوبه اسفند سال گذشته و به‌عنوان قرارداد جدید وارد مدار شده‌اند و همچنین نیروگاه‌های بزرگی که فاقد قرارداد ECA هستند، می‌توانند برقشان را در این بازار بفروشند. اما در حال حاضر کوچک‌مقیاس‌ها برای یک مگاوات نیروگاه باید 5.5میلیارد تومان ضمانت‌نامه بانکی و 5.5میلیارد تومان سفته یا چک ارائه کنند که نیروگاه‌ها زیر بار این موضوع نرفتند و امیدواریم با پیگیری‌ها این مساله و شرایط سهل‌تر با سفته یا چک رفع شود، اما به هر حال دغدغه توانیر این است که اگر نیروگاهی ظرف 10سال اصل سرمایه و سودآوری را به‌دست آورد، نیروگاه را تعطیل نکند.

آیا چنین تضامینی از تجدیدپذیرها هم دریافت می‌شود؟

بورس عملا تضمینی از شرکت‌ها دریافت نمی‌کند، بلکه زمانی که شرکت‌ها از طریق وزارت نیرو به بورس معرفی می‌شوند و قرارداد را منعقد می‌کنند، تضامین را دریافت می‌کند و «ساتبا» هم از شرکت‌کنندگان در مناقصه‌های تجدید‌پذیر تضامین دریافت می‌کرد. با وجود اینکه یکی از مشکلات کشور ناترازی برق است، اما بسیاری از نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس در تابستان امسال خاموش بودند. ما به وزارت نیرو پیشنهاد دادیم که نیروگاه‌ها در 5سال دوم 50 تا 70درصد از برق تولیدی را همانند نیروگاه‌های جدید یا نیروگاه‌های با عمر بیش از 10سال به صنایع بفروشند، اما پذیرفته نشد و شاهد تعطیلی و خاموشی این نیروگاه‌ها در پیک بودیم.

به نظر می‌رسد تعیین متولی برای کوچک‌مقیاس‌‌ها یک امر ضروری است؟

با توجه به اینکه نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس زمان احداث اندکی دارند، اگر بخواهیم نقش این نیروگاه‌ها را در رفع ناترازی اعمال کنیم، نیازمند اعمال تغییراتی درخصوص متولی هستیم و امیدواریم وزیر نیرو متولی جدید در وزارت نیرو معرفی کنند یا اینکه معاونت توانیر با اختیارات بیشتر برای توسعه کوچک‌‌مقیاس‌ها تقویت شود.

چه انتظاری از دولت چهاردهم برای توسعه کوچک‌مقیاس‌ها دارید؟

همین که ما بتوانیم بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا از طریق تابلوی آزاد قیمت‌ها را تعیین کنیم، اتفاق مثبتی به شمار می‌رود و البته باید سعی کنیم مسیر انعقاد قراردادها را تسهیل کنیم؛ نکته دیگر اینکه شرکت گاز با وزارت نیرو ارتباط مطلوبی برقرار کند تا مشخص شود که کوچک‌‌مقیاس‌ها راندمان بالاتری نسبت به نیروگاه‌های حرارتی دارند و نباید برای قطع گاز در اولویت قرار بگیرند.