هشت اسکن تولید صنعتی

آذر ۱۴۰۳ ماه خاکستری تولید صنعتی است. شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در آذر ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۵ درصد کاهش داشته است؛ موضوعی که عمدتا ناشی از افت عملکرد صنایع  خودرو، کاغذ، فلزات و دارو بوده است.گزارش ماهانه تولید صنعتی با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی، سومین شاهد و سومین گزارش مرجعی است که وضعیت هشدارآمیز تولید صنعتی را نشان می‌دهد. پیش از این، گزارش شامخ مدیران خرید بخش صنعت و همچنین پایش بخش حقیقی اقتصاد، از عمق رکود صنعتی آذرماه پرده برداشته بود. سومین شاهد رکود صنعتی آذرماه اما از هشت‌زاویه مختلف به بررسی تولید صنعتی پرداخته است.

در پاییز به‌جز صنایع محصولات شیمیایی، صنایع غذایی، ماشین‌آلات و تجهیزات و لاستیک و پلاستیک، رشد سایر صنایع منفی گزارش شده است. همزمانی رشد منفی شاخص تولید صنعتی و کاهش موجودی انبار در پاییز ۱۴۰۳ نشان از این دارد که عامل محدودکننده تولید از طرف عرضه (مانند محدودیت در برق و گاز) بوده است. کاهش قابل‌توجه تولید محصولات مهم شرکت‌های بزرگ صنعت فلزات اساسی در آذر می‌‌‌تواند گواهی بر این ادعا باشد. ترکیب رشد تولید شرکت‌ها نشان می‌دهد که کاهش تولید در آذر در گروه شرکت‌های کوچک و متوسط، شرکت‌های وابسته به واردات و تولیدکنندگان کالاهای مصرفی بیشتر از سایر گروه‌ها بوده است. همچنین رشد شاخص قیمت صنعت در آذر روند کاهشی داشته و از ۲۸.۳‌درصد طی آبان به ۲۷.۹‌درصد رسیده است. بیشترین نرخ تورم در آذر مربوط به کانی‌‌‌های‌‌‌ غیرفلزی‌‌‌ و منسوجات‌‌‌ بوده است که رشد شاخص قیمتی بیش از ۳۵‌درصد داشتند. بیشترین افزایش در تورم مربوط به دستگاه‌های برقی و بیشترین کاهش تورم مربوط به ماشین‌‌‌‌‌‌آلات و تجهیزات بوده است.

شاخص تولید صنعتی ماهانه

براساس گزارش پژوهشکده پولی و بانکی، شرکت‌های صنعتی ثبت‌شده در بازارهای بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران براساس آمار سال 1399 حدود ۵۹‌درصد از ارزش محصول کارگاه‌های بزرگ صنعتی بالاتر از ۱۰۰نفر کارکن را در اختیار دارند. روند رشد ماهانه، سه‌ماهه و ۱۲ماهه شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد پس از رشدهای خیره‌کننده نیمه اول ۱۴۰۱ روند رشد بخش صنعت در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ نزولی شد و این روند کاهشی در نیمه اول ۱۴۰۲ نیز ادامه داشت و اگرچه رشد فصل‌های اول و دوم ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه مثبت بود، اما این رشد نسبت به دوره‌های قبلی کمرنگ‌تر شد. در ماه‌های پاییز ۱۴۰۲ رشد تولید صنعتی شرکت‌های بورسی به صفر نزدیک شد و رشد تولید صنعتی در این فصل نسبت به مدت مشابه به زیر ۲‌درصد رسید. در ادامه روند نزولی رشد تولید صنعتی در زمستان ۱۴۰۲ در بازه منفی قرار گرفت و به منفی0.3درصد رسید. با این حال رشد سه‌ماه اول ۱۴۰۳ تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در بازه مثبت و زیر ۲‌درصد قرار گرفت.

شاخص تولید صنعتی مرکز آمار ایران نیز رشد بخش صنعت در سه‌ماه ابتدایی را 1.7‌درصد گزارش کرده است. با این حال رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در هر سه‌ماه تابستان ۱۴۰۳ وارد محدوده منفی شد و در بازه منفی2 تا منفی3درصد قرار گرفت. روند نزولی نرخ رشد که از بهار به تابستان اتفاق افتاده و نرخ رشد را منفی کرده بود، در مهر ادامه پیدا نکرد و رشد شاخص تولید صنعتی بورسی در اولین ماه پاییز افزایش یافت. اما در آبان و آذر رشد شاخص نزولی بود و به ترتیب به منفی2.7 و منفی4.6درصد رسید و رشد سه‌ماه پاییز منفی2درصد برآورد شده است.

رشد شاخص تولید صنایع در مقاطع منتهی به آذر ۱۴۰۳ نسبت به دوره‌های مشابه سال قبل بیانگر این است که شاخص تولید صنعت فلزات اساسی بعد از رشد مثبت ضعیف در مهر در آبان رشد منفی3.3درصد و در آذر منفی6.6درصد را ثبت کرد که این کاهش قابل‌توجه به دلیل کاهش تولید شرکت‌های بزرگ این صنعت بوده است.

دو صنعت‌‌‌ محصولات‌‌‌ شیمیایی‌‌‌ و لاستیک‌‌‌ و پلاستیک‌‌‌ تنها صنایع‌‌‌ با رشد مثبت‌‌‌ در آذر بودند. رشد تولید این‌‌‌ صنایع‌‌‌ در آذر به‌‌‌ترتیب‌‌‌ 4.9‌درصد و 8.3‌درصد گزارش‌‌‌ شده‌‌‌ است‌‌‌. رشد منفی‌‌‌ شاخص‌‌‌ تولید صنعت‌‌‌ خودرو‌‌‌ و قطعات‌‌‌ در آذر نیز ادامه‌‌‌ پیدا کرد و به‌‌‌ منفی19.5‌درصد رسید. کاهش‌‌‌ قابل‌‌‌توجه‌‌‌ تیراژ تولید خودرو در دو خودروساز بزرگ اصلی‌‌‌ترین‌‌‌ دلیل‌‌‌ این‌‌‌ کاهش‌‌‌ بوده‌‌‌ است‌‌‌. محصولات‌‌‌ دارویی‌‌‌، محصولات‌‌‌ فلزی‌‌‌ و محصولات‌‌‌ کاغذی‌‌‌ در کنار صنعت‌‌‌ خودرو،‌‌‌ صنایعی‌‌‌ با کاهش‌‌‌ تولید بیش‌‌‌ از ٥‌درصد در آذر بودند.

تحلیل تغییر در موجودی انبار صنایع

بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات نهایی در کنار رشد تولید صنایع می‌تواند تحلیلی از تغییرات سمت عرضه و تقاضا ارائه دهد. منظور از تغییر در موجودی انبار در اینجا تفاوت رشد تولید و فروش است. اگر رشد تولید بیشتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار در آن دوره افزایش یافته و اگر رشد تولید کمتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار کاهش داشته است.

در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد، روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف جهت هم خواهد بود؛ به این معنی که تغییرات رشد تولید ریشه در تغییرات تقاضا دارد. زمانی که تکانه‌ای منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت‌تاثیر قرار دهد، در دوره‌های اولیه با وجود اینکه رشد تولید را کاهش می‌دهد، رشد فروش را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد و همین امر باعث کاهش موجودی انبار محصولات نهایی می‌شود. از این‌رو زمانی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار همراه باشد، می‌توان گفت تکانه واردشده از بخش عرضه است.

در پنج‌ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳ روند رشد سه‌ماهه شاخص تولید صنعتی و تغییرات موجودی انبار کل صنایع مشابه بوده است. رشد سه‌ماهه تولید صنعتی که در فروردین منفی بوده، در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر مثبت و در مرداد مجددا منفی شده است. همین روال برای تغییرات در موجودی انبار نیز صدق می‌کند. این همسویی می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که کاهش تولید صنعتی در تغییرات بخش تقاضا ریشه نداشته است. در شهریور به‌رغم کاهش در رشد سه‌ماهه شاخص تولید، شاخص موجودی انبار افزایش نشان می‌دهد. در مهر نیز در حالی متوسط سه‌ماهه شاخص موجودی انبار مثبت شد که رشد تولید کماکان منفی است. این تفاوت مسیر می‌تواند بر اثر آغاز کمبود تقاضا برای صنعت و کاهش رشدهای آتی بوده باشد. البته همین اتفاق هم افتاد و رشد تولید در آبان و آذر با شدت بیشتری منفی شد. نکته قابل‌توجه در آمار پاییز این است که در مجموع سه‌ماهه پاییز، هم رشد تولید منفی شده و هم موجودی انبار کاهش داشته است که به نظر می‌رسد نشان از این باشد که کاهش تولید می‌تواند عامل محدود‌کننده‌ای از سمت عرضه مانند محدودیت برق و گاز داشته باشد.

تولید صنعتی صنایع را می‌توان براساس مثبت و منفی بودن رشد تولید سه‌ماه منتهی به آبان و تغییر افزایش یا کاهش موجودی انبار محصول نهایی در سه‌ماه منتهی به آذر به سه‌گروه زیر تقسیم کرد:

رشد مثبت تولید- کاهش موجودی انبار صنایع غذایی و محصولات شیمیایی: افزایش فروش در این گروه از صنایع در دوره‌های اخیر بالا بوده و افزایش تولید نیز نتوانسته است تمام این افزایش فروش را پوشش دهد و همین امر به کاهش موجودی انبار محصول نهایی منجر شده است.

رشد منفی تولید- کاهش موجودی انبار: در صنایع دارویی، کانی‌‌‌های غیر‌فلزی، خودروسازی و قطعات کاهش رشد تولید هم‌زمان با افزایش رشد فروش یا کاهش کمتر رشد فروش به کاهش موجودی انبار منتج شده است. به نظر نمی‌رسد رشد منفی تولید این گروه از صنایع به دلیل کمبود تقاضا باشد و احتمالا عوامل موثر بر بخش عرضه در این رشد منفی دخیل‌اند.

رشد منفی تولید- افزایش موجودی انبار فلزات اساسی: کاهش فروش در این صنایع از کاهش تولید در این صنایع پیشی گرفته که باعث افزایش موجودی انبار در این صنایع شده است.

تولید و فروش محصولات صادراتی

یکی از اقلامی که می‌‌‌تواند بر تقاضای صنایع بزرگ کشور اثرگذار باشد، فروش صادراتی صنایع است. بر این اساس ارزش واقعی فروش صادراتی در آذر نسبت به مدت مشابه سال قبل تنها 2درصد کاهش داشته است. بیشترین کاهش در ارزش واقعی صادرات در بین صنایع صادراتی مربوط به صنعت فلزات اساسی است که میزان صادرات این صنعت در آذر نسبت به مدت مشابه سال قبل 6.5‌درصد کمتر شده است. همچنین صادرات صنایع محصولات شیمیایی و فرآورده‌های نفتی در این ماه رشد مثبتی داشته است. تقریبا در تمام ماه‌های سال ۱۴۰۲ رشد شرکت‌های غیر‌صادراتی از شرکت‌های صادراتی کمتر بوده است. در نیمه اول سال ۱۴۰۳ اختلاف رشد این دو گروه به حداقل رسیده و رشد دو گروه در یک مسیر نوسان کرده است. در مهرماه بعد از بیش از یک‌سال و نیم در حالی که رشد گروه کمتر وابسته به صادرات مثبت شده، رشد گروه وابسته به صادرات منفی شده است. این اختلاف نشان می‌دهد یکی از منشاهای اصلی کاهش تولید در مهرماه، شرکت‌های صادراتی بوده‌اند. در آبان نیز رشد شرکت‌های صادرات‌محور کمتر بوده، اما این اختلاف در سه‌ماه منتهی به آذر دیده نمی‌شود.

اندازه بنگاه و رشد صنعت

یکی از ویژگی‌های بنگاه که بر عملکرد آن اثر می‌‌‌گذارد اندازه آن است. بنگاه‌های بزرگ‌تر به‌واسطه دسترسی راحت‌تر به منابع مالی و تسهیلات بانکی، فعالیت در بازارهای کمتر رقابتی، دسترسی بیشتر به بازارهای صادراتی و وارداتی و داشتن قدرت چانه‌زنی و رانت‌های دیگر از موقعیت متفاوتی نسبت به بنگاه‌های دیگر برخوردارند. از طرفی سهم عمده ارزش تولید صنعتی در کشور برای شرکت‌های بزرگ است و تغییرات تولید آنها مهم‌ترین شکل‌دهنده تغییرات شاخص کل تولید به شمار می‌آید.

بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد در سال‌های ۱۳۹۸ تا اواسط ۱۴۰۰، همواره رشد شرکت‌های بزرگ، بیشتر از شرکت‌های کوچک و متوسط بوده است، اما در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رشد دو گروه شرکت‌های بزرگ و شرکت‌های کوچک تفاوت معناداری با یکدیگر نداشت. در این دوسال، رشد گروه شرکت‌های با اندازه متوسط به طور معناداری بیشتر از دو گروه دیگر بوده و در بیشتر دوره‌هایی که رشد دو گروه شرکت‌های بزرگ و کوچک در محدوده صفر بوده، رشد شرکت‌های با اندازه متوسط در حدود ۵‌درصد در نوسان بوده است. از انتهای سال ۱۴۰۲ رشد شرکت‌های متوسط نیز مشابه دو گروه دیگر به محدوده منفی نزدیک به صفر رسید. در بازه خرداد تا مهر ۱۴۰۳ رشد شرکت‌های بزرگ به طور محسوسی بیشتر از شرکت‌های کوچک بوده است. در سه‌ماه منتهی به آبان و آذر، رشد شرکت‌های کوچک و بزرگ به هم نزدیک شد، اما همچنان رشد شرکت‌های بزرگ بیشتر از شرکت‌های کوچک بوده است.

واردات و رشد صنعت

درجه وابستگی به واردات در بین صنایع و حتی شرکت‌های مختلف متفاوت است. بنابراین انتظار می‌رود مشکلی مانند تحریم که واردات را مختل می‌کند، در صنایع با وابستگی بیشتر به واردات اثر بزرگ‌تری داشته باشد. برای اینکه اثر واردات بر رشد تولید صنایع مشخص شود، در نیمه ابتدایی سال ۱۴۰۲ رشد تولید شرکت‌های واردات‌محور بیشتر از سایر شرکت‌ها بوده است. محدودیت در محصولات وارداتی جایگزین اصلی‌ترین عامل رشد تولید شرکت‌های واردات‌محور محسوب می‌شود. در پاییز و زمستان ۱۴۰۲ این روند معکوس شد و به عبارت دیگر رشد شرکت‌های واردات‌محور به میزان معناداری پایین‌تر از رشد شرکت‌های غیر‌واردات‌محور قرار گرفت.

اختلاف رشد این دو گروه در نیمه اول سال ۱۴۰۳ نیز ادامه پیدا کرد، در حالی که رشد شرکت‌های کمتر وابسته به واردات در محدوده صفر بوده، رشد منفی شرکت‌های واردات‌محور در این دوره به طور متوسط بیش از ۸‌درصد بوده است. در پاییز نیز اگرچه رشد هر دو گروه منفی شده، همچنان رشد شرکت‌های واردات‌محور کمتر از شرکت‌های دیگر بوده است.

تولید کالاهای واسطه و مصرفی

محدودیت در واردات کالاهای نهایی، اعم از مصرفی و سرمایه‌ای، باعث رشد قابل‌توجه تولید این محصولات در صنایع مختلف در سال ۱۴۰۱ شد، اما همان‌طور که انتظار می‌رفت این رشد در سال ۱۴۰۲ ادامه پیدا نکرد و رشد تولید کالاهای نهایی، اعم از مصرفی و سرمایه‌ای در بیشتر دوره‌ها منفی بود. مهم‌ترین نکات از تغییرات رشد تولید این گروه‌ها عبارتند از:

رشد سه‌ماهه تابستان تولید کالاهای مصرفی کاهش محسوسی داشته و در محدوده منفی8 تا منفی10درصد قرار داشت. در مهر وضعیت کمی بهتر شده و از رشد منفی کاسته شده، ولی رشد سه‌ماهه منتهی به آبان و آذر مجددا به پایین منفی6‌درصد رسید.

روند نزولی رشد تولید گروه کالاهای واسطه‌ای از آبان ۱۴۰۲ شروع شد و تا فروردین ۱۴۰۳ ادامه پیدا کرد. رشد سه‌ماهه اردیبهشت تا تیر در این گروه در محدوده مثبت قرار گرفت، ولی رشد این گروه طی دوره مرداد تا آذر ۱۴۰۳ در بازه منفی0.5 تا منفی2درصد قرار گرفت.

شاخص قیمت صنایع

روند نزولی نرخ تورم صنعت براساس هر دو شاخص قیمت از ابتدای نیمه دوم سال ۱۴۰۲ آغاز شد و تورم صنعتی (محاسبه‌شده با استفاده از داده‌های بورسی) که در مهر ۱۴۰۲ بیش از ۳۶‌درصد بود در اسفند به زیر ۳۰‌درصد رسید. این روند نزولی تا فروردین ۱۴۰۳ نیز ادامه داشت، اما از اردیبهشت به بعد با شیب ملایمی صعودی شده است؛ به طوری که تورم صنعتی برآوردشده از شرکت‌های بورسی که در فروردین ۱۴۰۳ حدود ۲۱‌درصد بود، در مهر به 27.0‌درصد و در آبان به 28.3‌درصد رسید، اما در آذر این روند صعودی ادامه پیدا نکرد و رشد شاخص قیمت به 27.9‌درصد رسید.

نرخ رشد قیمت صنایع کانی‌های غیر‌فلزی و منسوجات در آذر بیشتر از سایر صنایع و بالاتر از ۳۵‌درصد و کمترین تورم نیز مربوط به محصولات کاغذی و صنایع غذایی بوده است. مقایسه تورم آبان و آذر صنایع نشان می‌دهد که بیشترین افزایش در تورم مربوط به دستگاه‌های برقی و بیشترین کاهش تورم مربوط به ماشین‌آلات و تجهیزات بوده است.

سودآوری در صنایع

براساس آمار 6ماهه ۱۴۰۳ از میان ۴۷۴شرکت، ۷۶شرکت در گزارش‌های صورت مالی خود در این دوره سود خالص منفی را اعلام کردند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۴شرکت بیشتر شده است. افزایش قابل‌توجه تعداد شرکت‌های زیانده در صنایعی مانند خودرو، محصولات دارویی، محصولات غذایی و فلزات اساسی اتفاق افتاده است. این افزایش در شرکت‌های زیانده با رشد منفی 5.9درصدی سود اسمی کل شرکت‌ها همراه بوده است که نشان‌دهنده بدتر شدن وضعیت سودآوری در نیمه ابتدایی سال ۱۴۰۳ است.

براساس آمار ۱۲ماهه ۱۴۰۲ در مجموع ۵۱۰شرکت تعداد ۳۰شرکت زیانده بوده‌اند که نسبت به سال مالی قبل، چهار شرکت کمتر بوده است. رشد سود اسمی در این دوره 9.8‌درصد بوده است که در مقایسه با تورم در این دوره می‌توان گفت ارزش واقعی سودهای شرکت‌های بورسی به طور چشمگیری کاهش داشته است. در این دوره در بین صنایع، صنعت خودرو با بدترین عملکرد زیانده بوده و زیان این صنعت 5.4‌درصد افزایش داشته است. در بین صنایع در 6ماهه ۱۴۰۳ تنها در صنایع محصولات شیمیایی و محصولات غذایی رشد اسمی سود مثبت بوده و در سایر صنایع مورد بررسی رشد سود اسمی منفی بوده است. در بین این صنایع، خودرو، قطعات و فرآورده‌های نفتی بیشترین کاهش در سود را داشته‌اند.