رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی ماشین‌سازان و تولیدکنندگان تجهیزات پلیمری تشریح کرد

2مقصر انسداد صنعت ماشین‌سازی

با اینکه در دهه ۷۰ سهم بازار ماشین‌آلات صنعتی از تولیدات داخلی حدود ۹۰ درصد بود، اما این رقم اکنون به ۳۰ درصد رسیده است. محمدرضا شاکری، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی ماشین‌سازان و تولیدکنندگان تجهیزات پلیمری در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به شناسایی عواملی می‌پردازد که شرایط این صنعت را به اینجا کشانده است.

دو شنبه 1404/02/01 09:16 دسته بندی: اخبار نفت و پتروشیمی کد خبر: 1902

به گفته وی تفاوت نرخ ارز ترجیحی و آزاد و تعرفه‌های پایین واردات ماشین‌آلات موجب شده یک شرایط ناعادلانه بین تولیدکننده‌های ایرانی داخل و رقیبان خارجی آنها به‌خصوص چینی‌ها به وجود آید. «سیاستگذار برای اینکه از گزند تورم نرخ ارز در امان بماند، نرخ ارز ترجیحی را می‌سازد، فارغ از اینکه زیرساخت‌های تولیدی کشور از بین می‌رود. قابل قبول نیست که به واردکننده ارز ۲۸۵۰۰ داده شود، ولی تولیدکننده اینجا با نرخ ارز ۵۰ هزار تومانی تولید کند. با این سیاست‌ها به فعالان داخلی سیگنال داده می‌شود که ماشین تولید نکنند و به خاطر همین هم هست تعداد زیادی از ماشین‌سازان درجه یک تبدیل به واردکننده شده‌اند.»

صنعت تولید ماشین‌آلات پلیمری در ایران از نظر سطح تکنولوژی و دیگر شاخص‌های قابل مقایسه نسبت به کشورهای منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

واقعیت این است که هیچ‌کدام از کشورهای همسایه از نظر سطح تکنولوژی ماشین‌آلات صنعتی مواد پلیمری به حد و اندازه ایران نمی‌رسند، البته به استثنای ترکیه که در این ارتباط قابل بحث است. ساخت ماشین‌آلات پلیمری در ایران قدمتی ۶۰ ساله دارد و این پشتوانه بزرگ تاریخی به توسعه و پیشرفت تکنولوژیک این صنعت منجر شده است. اگر ترکیه و هندوستان را ملاک قرار دهیم دو کشور در حال توسعه محسوب می‌شوند و اگر بازار و تکنولوژی‌های تولیدی این دو کشور را مورد بررسی قرار دهیم، می‌بینیم که در برخی موارد همچنان ما دست برتر را داریم و در بعضی زمینه‌ها هم آنها توانسته‌اند پیشی بگیرند. این در حالی است که ایران در دهه‌های قبل به‌طور واضح از این کشورها برتری داشت، ولی در ۱۰-۱۵ سال اخیر ترکیه تلاش زیادی برای پیشرفت ماشین‌آلات داشته و این امر توانسته موضع ایران را در سطح منطقه تغییر دهد. با این وجود اگر بخواهیم جزئی‌تر نگاه کنیم وضعیت کمی پیچیده‌تر است، به عنوان نمونه در بخش قالب‌سازی ترکیه یک پله از ما جلو افتاده است، ولی ماشین‌آلات تزریقی که در ایران تولید می‌شود همچنان بسیار برتر از نمونه‌های مشابه ترکیه هستند. تولید دستگاه‌های ترموفرمینگ‌(به دستگاهی گفته می‌شود که با کمک انرژی حرارتی و توانایی فشار و مکش می‌تواند ورق‌های پلاستیکی و فومی را به شکل‌های مختلف تغییر دهد) در ترکیه سطح بالاتری دارد هرچند می‌توان گفت آنهایی هم که در ایران تولید می‌شود بسیار عالی هستند. روبات‌های ترکیه در بازار ایران نفوذ زیادی پیدا کرده بود و در شرف گرفتن بازار از دست چینی‌ها بودند، اما اکنون این روبات‌ها در داخل تولید می‌شوند و توانسته با ارتقای سطح تکنولوژی و همین‌طور قیمت نهایی جذاب‌تر، جای مناسبی در بازار داخلی پیدا کند.

اگر بخواهیم ایران را با کشورهای پیشرفته در این حوزه مقایسه کنیم وضع به چه شکل است؟

در رابطه با کشورهای اروپایی و پیشرفته می‌توان گفت ماشین‌آلات پلیمری که در ایران ساخته می‌شود نسبت به ماشین‌های چینی‌ای که وجود دارد به لحاظ سطح تکنولوژی کاملا قابل رقابت است. اما همین ماشین‌آلات در اروپا از نظر استفاده از قطعات و اجزایی که روی آن سوار می‌شود نسبت به ایران کاملا برتر است. به بیان دیگر محصولات اروپایی از نظر کنترل اجزا و قطعات خیلی دقیق‌تر هستند، با اینکه از نظر مکانیکی و تولیدی شبیه به نمونه‌های داخلی هستند. کنترل اجزا به استفاده از سیستم‌ها و سنسورهای کنترل‌کننده حرکت، دما و فشار و اجزا مربوط می‌شود که از این نظر محصولات اروپایی کاملا نسبت به ما برتری دارند. باید متذکر شد که چینی‌ها هم این سطح از سیستم‌های کنترل‌کننده برای این‌گونه ماشین‌آلات را مورد استفاده قرار نمی‌دهند چون اینها بیشتر برای صنایع های‌تک استفاده می‌شود و معمولا ماشین را بسیار گران‌قیمت می‌کند. بنابراین این‌گونه نیست که در ایران تکنولوژی ساخت این‌گونه ماشین‌ها وجود نداشته باشد، مکانیک آنها یکی است، اما استفاده از سیستم‌ها و سنسورها برای کنترل دقیق‌تر برخی آیتم‌های آنها به دلیل اینکه هزینه تمام شده ماشین را بسیار بالا می‌برد و با توجه به اینکه ۸۰ درصد مشتری‌های داخلی قیمت چنین ماشین‌هایی را نمی‌پذیرند، از این‌گونه تکنولوژی‌ها‌ استفاده نمی‌شود.

کمی هم درباره بازار مصرف داخلی و منطقه این صنعت توضیح دهید.

قبل از پاسخ به این پرسش، لازم است یک موضوع را درباره اقتصاد و صنعت ماشین‌سازی بگویم. امروز در ایران طبق آمارها در صنعت ماشین‌سازی سالانه ۸ میلیارد دلار ماشین‌آلات صنعتی وارد و از سوی دیگر حدودا ۳ میلیارد دلار هم ماشین‌آلات صنعتی ساخته می‌شود. به بیان دیگر سهم بازار داخلی از تولیدات داخلی ۳ از ۱۱ میلیارد دلار است. اگر برنامه توسعه هفتم درست اجرا شود، میزان نیاز ماشین‌آلاتی که در سطح کشور است به حدود ۲۲ تا ۲۷ میلیارد دلار خواهد رسید. ترکیه امروز‌ بین ۲۷ تا ۲۹ میلیارد مصرف ماشین‌آلات دارد و اگر کشورهای همسایه را هم درنظر بگیریم، تقریبا ۵۴ تا ۵۹ میلیارد دلار نیاز ماشین‌آلات ایران و کشورهای همسایه خواهد بود. با توجه به سابقه ایران در صنعت قالب‌سازی و ماشین‌سازی و برتری‌ای که نسبت به دیگر کشورها داریم، اگر توجه بیشتری به این صنعت شود، بازار بسیار بزرگی در دسترس ما خواهد بود.

این فضا را باید برای دانش‌آموختگان کشور باز کرد و حاکمیت به این نقطه برسد که چه بازار عظیم و چه سطح تکنولوژی بزرگی می‌تواند در اختیار ما باشد و ما با سیاست‌هایی که در حوزه تعرفه و واردات و نرخ ارز داشته‌ایم آن را به سادگی از دست می‌دهیم. شاید در دهه‌۷۰ حدود ۹۰‌درصد سهم بازار ماشین‌آلات صنعتی را تولیدکننده‌های داخلی در اختیار داشتند و ۱۰ درصد دیگر نیز در دست اروپایی‌ها قرار داشت، اما امروزه به دلیل همان تفاوت نرخ ارز ترجیحی و آزاد و واردات جذاب‌تر، سهم تولیدات داخل به ۳۰ درصد رسیده است. به بیان دیگر سیاستگذار، تولیدکننده‌ها را به سمت واردات سوق داده است به شکلی که تدریجا بسیاری از ماشین‌سازان خوب ما هم به جرگه واردکننده‌ها پیوستند.

این صنعت صاحب تکنولوژی و مادر محسوب می‌شود که نیاز به مهارت و دانش بالایی دارد؛ مزیت‌هایی که شرایط اقتصاد کلان داخلی آنها را به عوامل زیان‌ساز تبدیل کرده است. به‌طور مصداقی بگویم، ساخت یک ماشین با توجه به اجزا و قطعات زیادی که دارد، بین ۲ تا ۳ ماه طول می‌کشد، از سوی دیگر تورم در اقتصاد حدود ۶۰ درصد است و طی همین دو تا سه ماه به دلیل تورم تمام سود حساب‌شده از بین می‌رود. بنابراین بیشتر ترجیح می‌دهند که ماشین‌ها را با ارز ترجیحی و بدون پرداخت مالیات بر ارزش افزوده وارد کنند. این موضوع در ترکیه برعکس است و به خریداران تولید داخلی سوبسید داده می‌شود. ترکیه چون عضو سازمان تجارت جهانی است نمی‌تواند تعرفه را از حدی بالاتر ببرد، اما با این حال تعرفه این کشور برای واردات ماشین‌ها ۷ درصد است. در مقابل تعرفه ایران برای واردات این ماشین‌ها حدود دو سال است که به یک درصد رسیده است تا از این طریق آن چیزی هم که از صنعت ماشین‌سازی باقی مانده است از بین برود.

به هر حال ما نیازمند واردات برخی قطعات و تجهیزات های‌تک هستیم. سیاستگذار باید چه مسیری را پیش بگیرد که هم امکان واردات این قطعات را داشته باشیم که از صنعت دنیا عقب نمانیم و هم اینکه از تولیدات داخل حمایت شود؟

همان‌طور که می‌دانید صنعت ماشین‌سازی از معدود صنایع داخلی است که اصلا هیچ رانتی ندارد و در حالی که کمترین تعرفه واردات را متحمل شده و با همه شرایط سخت دیگر دست به گریبان است، در منطقه روبات‌سازان و قالب‌سازان ما برتر هستند. بنابراین ما اصلا دنبال کاهش واردات نیستیم، بلکه خواستار یک شرایط عادلانه هستیم، یعنی یک شرایط برابر بین تولیدکننده‌های داخل و تولیدکننده‌های چین وجود داشته باشد. حاکمیت برای اینکه از گزند تورم نرخ ارز در امان بماند، نرخ ارز ترجیحی را می‌سازد، فارغ از اینکه زیرساخت‌های تولیدی کشور از بین می‌رود. قابل قبول نیست که به واردکننده ارز ۲۸۵۰۰ داده شود، ولی تولیدکننده اینجا با نرخ ارز ۵۰ هزار تومانی تولید کند. با این سیاست‌ها به فعالان داخلی سیگنال داده می‌شود که ماشین تولید نکنند و به خاطر همین هم هست تعداد زیادی از ماشین‌سازان درجه یک تبدیل به واردکننده شده‌اند. همه دنیا یک تعادل بین واردات و تولیدات خود برقرار کرده‌اند و ما می‌توانیم از تجربیات آنها استفاده کنیم. البته باید اشاره کنم، کشورهای بزرگ دنیا نمی‌خواهند کشورهایی مانند ما صنعتی شوند. تنها اجازه می‌دهند که تا حدی پیشرفت کنیم، اما نه تا جایی که صنعتی تکنولوژیک در حد ماشین‌سازی داشته باشیم، ‌چون در این صورت می‌توانیم در حوزه‌های نفت و گاز و نظامی هم حرفی برای گفتن داشته باشیم.