داستان متفاوت رشد اقتصادی 5 کشور منطقه؛ ایران باز هم عقب ماند
شنبه 1404/09/15 16:49 دسته بندی: اقتصاد ایران کد خبر: 71651گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد- صبا نوبری: بر اساس دادههای صندوق بینالمللی پول (IMF)، در حالی که اقتصادهای نفتی خلیج فارس از درآمدهای بادآورده برای تسریع برنامههای تحولآفرین خود استفاده کردند، همسایگانشان با ترکیبی از بحرانهای بدهی، تورم افسارگسیخته و انزوای اقتصادی دست و پنجه نرم کردند.
از یک سو، عربستان سعودی و امارات متحده عربی قرار دارند که از ثروت هیدروکربنی به عنوان سوخت برای گذار به اقتصادهای متنوع و غیرنفتی استفاده میکنند.
از سوی دیگر، ترکیه، پاکستان و ایران قرار دارند که هر یک در نبردی منحصربهفرد برای ثبات گرفتار شدهاند و چشمانداز آینده آنها به طور فزایندهای نامشخص به نظر میرسد.
عربستان و امارات؛ دو کشور نفتی با دو استراتژی متفاوت
روایت اقتصادی عربستان سعودی و امارات متحده عربی، داستان استفاده استراتژیک از ثروت نفتی است. هر دو کشور پس از رکود ناشی از همهگیری کووید ۱۹ در سال ۲۰۲۰، شاهد بهبود قوی و رشد استثنایی ۷.۵ درصدی در سال ۲۰۲۲ بودند که ناشی از افزایش قیمت انرژی پس از درگیری در اوکراین بود. با این حال، دادههای صندوق بینالمللی پول، تفاوتهای کلیدی در مدلهای آنها را آشکار میکند.
رشد عربستان سعودی نوسان بیشتری داشته است. پس از رونق سال ۲۰۲۲، اقتصاد این کشور در سال ۲۰۲۳ به میزان ۰.۸ درصد منقبض شد. این رقم منفی که در نگاه اول نگرانکننده به نظر میرسد، در واقع نتیجه یک انتخاب سیاستی آگاهانه بود؛ کاهش داوطلبانه تولید نفت برای تثبیت بازارهای جهانی. در پشت این نوسانات، یک موتور قدرتمند در حال کار است: بخش غیرنفتی.
این بخش که ستون فقرات برنامه چشمانداز ۲۰۳۰ است، حتی در زمان انقباض بخش نفت، به رشد خود ادامه داد و برای اولین بار در تاریخ این کشور، سهم آن از کل تولید ناخالص داخلی به بیش از ۵۰ درصد رسید.
صندوق بینالمللی پول پیشبینی میکند که با تداوم این حرکت و عادیسازی تولید نفت، رشد عربستان در سال ۲۰۲۵ به ۳.۰ درصد بازگردد.
در مقابل، امارات متحده عربی تصویری از ثبات و بلوغ اقتصادی را به نمایش میگذارد. اقتصاد این کشور که دههها پیش فرآیند تنوعبخشی را آغاز کرده، نوسانات کمتری را تجربه کرده است. پس از رشد ۷.۵ درصدی در سال ۲۰۲۲، رشد پایدار ۳.۶ درصدی را در سال ۲۰۲۳ به ثبت رساند و پیشبینی میشود در سال ۲۰۲۵ به ۴.۰ درصد برسد.
این ثبات بر پایه جایگاه تثبیتشده امارات به عنوان یک قطب جهانی برای تجارت، لجستیک و امور مالی استوار است. تجارت خارجی غیرنفتی این کشور در سال ۲۰۲۴ به رکورد ۸۱۷ میلیارد دلار رسید که نشاندهنده ادغام عمیق آن در اقتصاد جهانی است.
مدل امارات، معیاری است که جاهطلبیهای عربستان با آن سنجیده میشود و رقابتی منطقهای برای جذب سرمایه و استعداد را شکل میدهد.
ترکیه و پاکستان؛ راه رفتن بر لبه تیغ
خارج از اقتصادهای نفتی خلیج فارس، داستان به شدت متفاوت است. ترکیه و پاکستان هر دو دورهای از رشد قوی را پس از همهگیری تجربه کردند، اما این رشد بر پایههای شکنندهای بنا شده بود.
اقتصاد ترکیه یک آزمایش جسورانه اما پرمخاطره در سیاستهای پولی نامتعارف بود. با پایین نگه داشتن نرخ بهره، دولت رشد اقتصادی خیرهکننده ۱۱.۴ درصدی را در سال ۲۰۲۱ مهندسی کرد که ناشی از رونق اعتبار و صادرات رقابتی بود. این رشد در سالهای بعد نیز با ارقام بالای ۵ درصد ادامه یافت؛ اما بهای این رشد، تورم افسارگسیخته بود که قدرت خرید را از بین برد و بیثباتی مالی ایجاد کرد. اکنون، با چرخشی دردناک به سمت سیاستهای متعارف و افزایش شدید نرخ بهره، اقتصاد در حال ثبات یافتن است.
صندوق بینالمللی پول پیشبینی میکند که رشد ترکیه در سال ۲۰۲۵ به ۲.۷ درصد کاهش یابد؛ این رقم نشاندهنده فرآیند دشوار ایجاد تعادل مجدد پس از سالها رشد سریع است.
مسیر پاکستان حتی پرمخاطرهتر بوده است. این کشور در یک «بحران چندوجهی» شامل ترکیبی از بدهیهای خارجی عظیم، بیثباتی سیاسی مزمن و آسیبپذیری شدید در برابر شوکهای اقلیمی مانند سیلهای ویرانگر سال ۲۰۲۲ گرفتار شده است. پس از رشد قوی در سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، اقتصاد پاکستان در سال ۲۰۲۳ به میزان ۰.۲ درصد منقبض شد و این کشور تا آستانه ورشکستگی پیش رفت.
سیاستهای اقتصادی اغلب نه بر اساس استراتژی بلندمدت، بلکه تحت فشار نیاز فوری به تضمین بسته نجات بعدی از سوی صندوق بینالمللی پول شکل میگیرد. پیشبینی رشد ملایم ۲.۶ درصدی برای سال ۲۰۲۵، بیش از آنکه نشاندهنده یک بهبود قوی باشد، بازتابی از یک ثبات شکننده و وابسته به کمکهای خارجی است.
ایران؛ تابآوری تحت فشار
اقتصاد ایران داستانی از تابآوری قابل توجه در برابر محدودیتهای شدید را روایت میکند. بر اساس دادههای صندوق بینالمللی پول، ایران از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ رشد مثبت و پیوستهای را به ثبت رساند که یک دستاورد قابل توجه تحت فشار تحریمهای بینالمللی است. این رشد عمدتاً ناشی از افزایش تولید و صادرات نفت به تعداد محدودی از خریداران، به ویژه چین، بود.
با این حال، این مدل رشد به محدودیتهای خود رسیده است. پیشبینی صندوق بینالمللی پول برای سال ۲۰۲۵ یک علامت هشدار جدی است: انتظار میرود رشد اقتصادی ایران به نزدیک صفر، یعنی ۰.۳ درصد، سقوط کند.
این پیشبینی دراماتیک نشان میدهد که بهبود مبتنی بر نفت پایدار نبوده و ضعفهای ساختاری عمیق اقتصاد - از جمله کمبود سرمایهگذاری، تورم بالا و وابستگی به درآمدهای هیدروکربنی - در حال آشکار شدن است. رشد سالهای گذشته بیش از آنکه یک پیشرفت ساختاری باشد، یک بازگشت از کف رکود بود و اکنون، با تشدید احتمالی فشارهای ژئوپلیتیکی، شکنندگی این مدل آشکار شده است.
در سایر بخشهای پرونده این هفته «جمعه با دنیای اقتصاد» ببینید و بشنوید:
