جهان در آستانه بازگشت سنت امپراتوری‌ها؛ فصل تازه رویارویی با چاشنی جغرافیا/ آیا نسخه تازه عصر استعمار تکرار می‌شود؟

اقتصادنیوز: تغییرات اقلیمی در آینده می‌تواند به عاملی جدی در رقابت میان قدرت‌های بزرگ تبدیل شود؛ چرا با گرم‌تر شدن…

یک شنبه 1404/01/31 22:59 دسته بندی: اخبار سیاسی امروز کد خبر: 52552

به گزارش اقتصادنیوز، از اواسط قرن بیستم، نظم جهانیِ پس از جنگ با تکیه بر موازنه قدرت و اتحادهای بین‌المللی، مانعی قدرتمند در برابر تصرف و الحاق سرزمین‌ها ایجاد کرد؛ ویژگی‌ای که در بیشتر دوره‌های تاریخی، امری رایج محسوب می‌شد. اما این دوره‌ی خویشتنداری، اکنون بیش از آنکه گسستی بنیادین از گذشته تلقی شود و به نظر می‌رسد صرفاً یک وقفه موقتی در تکرار همان الگوی تاریخی باشد.

از تهاجم روسیه به اوکراین گرفته تا تمایل دونالد ترامپ برای خرید گرینلند، بحث تصرف اراضی بار دیگر در مرکز منازعات ژئوپلیتیکی قرار گرفته است. این بازگشت، ناشی از رقابت فزاینده میان قدرت‌های بزرگ، فشارهای جمعیتی، پیشرفت‌های فناوری و از همه مهم‌تر، تغییرات اقلیمی است.

گرینلند؛ نمونه‌ای از رقابت اقلیمی در عصر جدید

گرینلند به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه تغییرات اقلیمی می‌توانند رقابت جهانی بر سر سرزمین را تشدید کنند. دونالد ترامپ در همان آغاز دوران ریاست‌جمهوری‌اش، موضوع خرید گرینلند را مطرح کرد و حتی تهدید به استفاده از زور را منتفی ندانست.

در حالی که دانمارک با این موضوع مخالفت کرد و مردم بومی گرینلند نیز به مداخله خارجی بدبین‌اند، ترامپ همچنان این منطقه را از منظر استراتژیک مهم می‌دانست و آن را به «آزادی جهان» مرتبط می‌کرد. اما در کنار اهمیت ژئوپلیتیکی، آنچه اکنون گرینلند را به هدفی جذاب برای قدرت‌ها تبدیل کرده، تغییرات اقلیمی است؛ عقب‌نشینی یخ‌ها، باز شدن مسیرهای جدید دریایی و آشکار شدن منابع طبیعی ارزشمند مانند سنگ آهن، طلا، عناصر نادر خاکی، اورانیوم و حتی نفت، چشم‌اندازی از یک غنیمت اقلیمی را ترسیم کرده است.

جغرافیای متحول‌شده در دنیای گرم‌تر

با گرم شدن زمین، مناطقی که امروز غیرقابل سکونت به‌نظر می‌رسند، در آینده می‌توانند به مقاصدی مطلوب برای مهاجرت و سکونت تبدیل شوند. زمستان‌های گرینلند ملایم‌تر، تابستان‌های آن گرم‌تر، و پوشش گیاهی‌اش متنوع‌تر خواهد شد. برآوردها نشان می‌دهد که تا سال ۲۱۰۰، بسیاری از اراضی توندرا ممکن است به جنگل‌های در حال رشد بدل شوند. در همین حال، مهاجرت از نواحی گرم‌تر جهان، مانند شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا، شدت خواهد گرفت و مناطق شمالی، به‌ویژه آن‌هایی که در ارتفاعات بالاتری قرار دارند، مقصد این موج جمعیتی خواهند بود.

تحقیقات نشان داده‌اند که بهره‌وری اقتصادی با گرم شدن هوا در مناطق سردسیر افزایش می‌یابد، در حالی که در اقلیم‌های گرم، کاهش می‌یابد. در این میان، کشورهایی مانند کانادا و روسیه در موقعیت ممتازی قرار دارند؛ کانادا تا سال ۲۰۸۰ می‌تواند حدود ۱.۶ میلیون مایل مربع زمین کشاورزی جدید به‌دست آورد، و روسیه نیز با گسترش زمین‌های قابل کشت، شانس تسلط بر بازار جهانی غلات را خواهد داشت.

تغییر معادله قدرت در قرن اقلیمی

تغییرات اقلیمی نه‌تنها جغرافیای انسانی، که موازنه قدرت را نیز متحول خواهد کرد. دولت‌ها برای بقا در جهانی گرم‌تر، به سمت سرزمین‌هایی هجوم خواهند برد که روزگاری متروکه یا غیرقابل بهره‌برداری بودند. تصرف این مناطق، چه از راه قدرت نرم و سرمایه‌گذاری باشد و چه از طریق فشارهای دیپلماتیک یا حتی نظامی، به بخشی از دستورکار سیاست خارجی کشورها تبدیل خواهد شد. این روند، رقابت بر سر منابع معدنی حیاتی را نیز تشدید می‌کند؛ از جمله عناصری که برای انتقال به انرژی‌های پاک، ساخت تراشه‌ها و فناوری‌های پیشرفته حیاتی‌اند.

در این میان، شرکت‌هایی مانند انویدیا که در میانه زنجیره تأمین جهانی فناوری قرار دارند، ناگزیر بین دو قطب قدرت جهانی، یعنی ایالات متحده و چین، گرفتار می‌شوند. تقابل اقتصادی و رقابت ژئوپلیتیکی این دو کشور، آینده شرکت‌هایی چون انویدیا را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ هم در حوزه بازار، هم در زمینه دسترسی به منابع استراتژیک مانند عناصر نادر خاکی. جهانی که روزبه‌روز بیشتر به‌واسطه گرمایش زمین دگرگون می‌شود، نه‌تنها سیاست‌گذاران بلکه غول‌های فناوری را نیز وارد معادله‌ای جدید کرده است؛ رقابت بر سر بقا در قرن اقلیمی.