بررسی چالش های تولید خوراک دام استاندارد

کارشناسان بخش خصوصی معتقدند نهاده‌‌ای که باید توسط کارخانه‌ها تولید شود، اکنون به ‌‌صورت غیراستاندارد در مرغداری‌‌ها و دامداری‌‌ها تولید می‌شود، در حالی که کارخانه‌ها آزمایشگاه‌‌های جامعی برای بررسی کیفیت خوراک دام دارند؛ هرچند مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی معتقد است اعتمادی که در سال‌های گذشته برای مرغدار و دامدار در خوراک آماده و کنسانتره ایجاد شده بود، در سال‌های بعدی ادامه پیدا نکرده و از این رو مرغدار و دامدار به خام‌‌فروشی نهاده‌‌ها روی آورده‌‌اند. در عین حال نایب‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر ضرورت تمرکز بر دانش و فناوری متمرکز، می‌‌گوید که برای بالا رفتن بهره‌‌وری تولید خوراک دام و نهاده‌‌های دامی، باید به دانش و فناوری متمرکز باشیم.

پنل «افزایش بهره‌‌وری با بهره‌‌مندی از تکنولوژی کارخانه‌های خوراک دام، طیور و آبزیان» در غرفه «دنیای‌اقتصاد» در بیست و سومین نمایشگاه بین‌المللی دام، طیور، آبزیان و صنایع وابسته ایران برگزار شد. در این نشست محمودرضا حیدری، مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور تولیدات دامی، پیمان فلسفی، نایب‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، علیرضا محقق، رئیس گروه بهداشت سازمان دامپزشکی کشور، بهروز دستار، عضو هیات‌‌علمی و استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و سیدکاظم موسوی فخر، عضو گروه غرب‌‌دانه حضور داشتند و به ضرورت استفاده از دانش جدید و تکنولوژی‌‌های به‌‌روز برای افزایش بهره‌‌وری در حوزه تولید خوراک دام و طیور پرداختند.

وجود آزمایشگاه‌‌های جامع در کارخانه‌های خوراک

در ابتدای این نشست سیدکاظم موسوی با بیان اینکه تکنولوژی پرورش دام و طیور جزو صنایعی است که در دو دهه اخیر در ایران پیشرفت ویژه‌‌ای داشته، گفت: امروز بیش از ۷۰۰ کارخانه خوراک دام و طیور در ایران وجود دارد که با سرمایه هنگفت بخش خصوصی برای ارتقای این صنعت و تولید مرغ گوشتی، تخم‌‌مرغ، دام بزرگ، شیر و بقیه نهاده‌‌های لبنی راه‌‌اندازی شده است.

وی با اشاره به تفاوت‌‌های روند تولید دان به ‌‌صورت سنتی و صنعتی و مزیت تولید خوراک آماده بیان کرد: ‌‌ نهاده وقتی در انبارهای بنادر ایران تخلیه می‌شود، بعد از تاییدیه‌‌های اداره استاندارد و سازمان دامپزشکی جهت مصرف ترخیص می‌شود. اولین مزیت کارخانه‌ها در تولید دان این است که آزمایشگاه‌‌های جامعی دارند، زیرا نهاده‌‌ از مبدا بندر برای کارخانه یا مرغداری هدایت می‌شود و با توجه به قیمت نهاده، برخی به آن دست می‌‌برند و ماسه و خاک آجر اضافه می‌کنند که مانع از رشد مرغ می‌شود.

عضو گروه غرب‌‌دانه ادامه داد: در واحدهای تولید مرغ گوشتی این امکان وجود دارد که خاک چوب را به کنجاله سویا تبدیل می‌کنند و این موضوع به‌‌راحتی قابل تشخیص نیست؛ اما کارخانه‌های تولید خوراک آزمایشگاه‌‌های جامعی دارند و مانع این اتفاق می‌‌شوند. این از معایب دان مصرفی توسط مرغداران و محاسن دان آماده است که نهاده توسط کنترل کیفی در کارخانه‌ها بررسی می‌شود و بعد از تاییدیه به خط تولید می‌رود. همچنین در کارخانه‌ها آزمایشگاه‌‌های بررسی میکروب وجود دارد برای اینکه مواد اولیه به‌‌صورت سالم به مصرف‌کننده برسد.

موسوی خاطرنشان کرد: از محاسن دیگر کارخانه‌ها این است که کارخانه با سرمایه خودش نهاده را می‌‌خرد و محصولات تولیدشده را به اندازه کافی جهت نیاز مشتری در انبار دپو می‌کند و برای مصرف‌کننده نهایی که دامدار یا مرغدار است، یک انبارداری توسط کارخانه انجام می‌شود. همچنین در کارخانه‌ها، با توجه به تکنولوژی‌‌های روز، جدیدترین جیره‌‌نویسی را برای پرورش داریم؛ در حالی که در واحدهایی که دان را خودشان تولید می‌کنند، این کار با کارگر و به‌‌صورت دستی انجام می‌شود و از نظر ترکیب جیره و بحث میکسر ممکن است یکنواختی وجود نداشته باشد.

وی ادامه داد: ‌‌ بحث دیگر آسیاب کردن و سایزبندی دانه‌‌هاست که در کارخانه‌ها به‌‌دقت بررسی می‌شود. حتی ما در سال‌های گذشته ضریب تبدیل ۲.۲ را داشتیم، یعنی با۲کیلو و ۲۰۰ گرم دان، یک کیلوگرم گوشت تولید می‌‌شد، که ما به استفاده‌‌ از تکنولوژی‌‌های برتر اروپا، این ضریب تبدیل را در خوزستان به ۱.۶ رساندیم. اما با وجود تمام مزایای دان آماده در کارخانه‌ها و سرمایه‌‌ای که برای این کار در اختیار قرار گرفته، امروز شاهد هستیم که نهاده‌‌های مواد اولیه بدون هیچ نظارتی خام‌‌فروشی می‌شود.

کارخانه‌های تولید خوراک دام فرصت‌‌سوزی کردند

در ادامه محمودرضا حیدری، مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور تولیدات دامی در پاسخ به این سوال، ‌‌ اظهار کرد: در راستای سیاست‌‌هایی که وزارت جهاد کشاورزی و معاون امور دام این وزارتخانه درباره خوراک دام و طیور اتخاذ کرده، در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ برای ترویج مصرف کنسانتره و خوراک آماده پرداخت یارانه به دام روستایی را آغاز کردیم. همچنین از همان زمان پروژه استفاده از پسماندهای غذایی انسان که با فناوری امکان استفاده برای دام را دارد، فراهم کردیم. اما باید دید چرا مرغدار و دامدار خوراک آماده نمی‌‌خرد؟

وی با اشاره به تهدیدها و چالش‌‌های این حوزه بیان کرد: باید دید آیا اعتمادی که برای مرغدار و دامدار در خوراک آماده و کنسانتره داشت، در سال‌های بعدی ادامه پیدا کرد؟ ما هم با خام‌‌فروشی مخالف هستیم و فروش کنسانتره را ترویج می‌‌دهیم. اکنون ۹۰‌درصد مرغداری‌‌ها قدرت تکنولوژی را درک کرده‌اند و می‌‌دانند استفاده از مواد اولیه حداکثر بهره‌‌وری را برای مرغدار ندارد. همچنین اکثر واحدهای بزرگ دامداری کارخانه تولید خوراک دارند، چون اهمیت خوراک آماده و کنسانتره را درک کرده‌اند.

مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور تولیدات دامی با بیان اینکه در این سال‌ها کارخانه‌های تولید خوراک دام فرصت‌‌سوزی کردند، گفت: از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۵۰، نیاز به مواد غذایی در دنیا، ۷۰‌درصد افزایش می‌یابد. تا سال ۲۰۲۰، ۱۲۳۰ میلیون تن توسط کارخانه‌های دام و طیور دنیا تولید شده و تا ۲۰۱۵ برآورد می‌شود ۱۵۰۰ میلیون تن تولید داشته باشیم. اما در ایران کارخانه‌ها فرصت‌‌سوزی کردند و نمی‌توان مرغدار را به خرید خوراک آماده و کنسانتره مجبور کرد.

مرغدار امکانات لازم را برای تولید دان ندارد

موسوی در ادامه با انتقاد از این اظهارات، گفت: باید دید آیا در بخش طیور گوشتی مرغدار آنقدر امکانات در اختیار دارد که بتواند دان را خودش تهیه کند؟ البته درباره دام حساسیت غذایی بیشتر است؛ اما ما شاهد بودیم که در سال‌های اخیر وقتی مشکل مرغ داشتیم، در مواردی حتی نهاده بیش از نیاز توزیع شد، اما باز هم مرغی تولید نشد.

وی ادامه داد: مرغدار سنتی که مدرک مرتبط ندارد، چه مجوزی برای تولید خوراک سنتی در مجموعه‌‌اش دارد که خوراک تولید کند؟ با وجود باور عامه به اینکه به مرغ‌‌ها هورمون اضافه می‌شود، هیچ هورمونی به جیره اضافه نمی‌شود و با توجه به  اینکه می‌توان جوجه یک‌‌روزه را ظرف ۴۰ روز به مرغ ۲ کیلویی تبدیل کرد که آن هم در کارخانه‌ها امکان‌‌پذیر است.

سازمان دامپزشکی استاندارد محصولات را بررسی می‌کند

همچنین علیرضا محقق، رئیس گروه بهداشت سازمان دامپزشکی کشور با تاکید بر لزوم بررسی استاندارد برای تهیه خوراک بیان کرد: اگر مواد اولیه غیرمجاز در مسیر به خوراک اضافه شود، ‌‌سازمان دامپزشکی به این موضوع ورود می‌کند. ما دستورالعملی به کل کشور ابلاغ کردیم که اگر کالاهایی از خط قرمز عبور کند و استانداردها را نداشته باشد، غیرقابل مصرف است.

وی ادامه داد: موضوع دیگر تولید خوراک در دامداری‌‌هاست. ما در سال ۱۳۹۳ دستورالعملی ابلاغ کردیم که تمام مراکز تکثیر و پرورش دام و طیور موظف هستند برای محصولات خود پروانه کسب کنند. اگر کارخانه‌های بزرگ بخواهند که خودشان خوراک تولید کنند، باید پروانه بهداشت بهره‌‌برداری بگیرند. بنابراین هیچ کالایی بدون هویت، چه ماده اولیه و هیچ محصول نهایی بدون پروانه نباید توزیع شود؛ اما بنا به دلایلی گاهی دست ما در کنترل این موضوع کوتاه می‌شود.

رئیس گروه بهداشت سازمان دامپزشکی کشور خاطرنشان کرد: ‌‌ هر محموله‌‌ای که وارد انبارها می‌شود، باید معیارهای دامپزشکی را داشته باشد تا ترخیص شود. کارخانه‌های خوراک دام با توجه به اینکه کالای هویت‌‌دار به آنجا وارد می‌شود، کیفیت لازم را برای مصرف دارند؛ به همین دلیل ما هم می‌‌گوییم نباید خام‌‌فروشی انجام شود. همچنین مواد اولیه برای تولید محصول هم باید از نظر بهداشتی پالایش شود؛ محصولی باکیفیت است که ماده اولیه‌‌اش باکیفیت باشد.

محقق در پاسخ به این سوال که همان‌طور که واحد تولیدی برای تولید باید پروانه بهداشتی داشته باشد، آیا مرغدار هم باید جهت تولید دان مجوز بگیرد؟ گفت: هم ماده و هم محصول نهایی، چه کنجاله و چه سبوس باید هویت داشته باشد و دارای پروانه بهداشتی ساخت برای آن محصول باشد. از این رو ما ابلاغ کردیم که اگر مرغداری بخواهد خودش دان تولید کند، باید پروانه بهره‌‌برداری بگیرد.

اهمیت علم و دانش در صنعت دام و طیور

در ادامه بهروز دستار، عضو هیات‌‌علمی و استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با تاکید بر اهمیت علم و دانش در تصمیمات بیان کرد: کسانی که در صنعت دام و طیور فعالیت می‌کنند هم از این قاعده مستثنا نیستند. ما سه کلید واژه بهره‌‌وری، کارخانه‌ها و دام و طیور را داریم. ما باید شناخت کاملی از ورودی مواد و ساختار بدن حیوان داشته باشیم و با توجه به تعریف بهره‌‌وری از امکانات و بازار و شرایط موجود به شکلی استفاده کنیم که با کمترین انرژی و هزینه، کیفیت را هم بالا ببریم و ضایعات باید در حداقل حالت ممکن از بدن پرنده دفع شود.

وی با بیان اینکه در دنیا از نزدیک به دو قرن پیش ۱۸۵۰، پایه اولیه تغذیه دام به‌‌صورت علمی پایه‌‌ریزی شده و آزمایش‌های دسته‌‌بندی شده‌‌ای برای خوراک دام داشتیم، گفت: کارخانه‌های خوراک دام و طیور اثرات مثبتی در مواد خوراکی دارند. دانشگاه هم مرکز تولید علم و پژوهش‌‌ است که با هدف تحقیقات و کاربردی اتفاق می‌‌افتد و به‌‌صورت عملی اجرایی می‌شود. ما یکسری واحد تحقیق و توسعه داریم که می‌توانند در بخش‌‌های مختلف صنعت مفید باشند و دانش را در صنعت به کار گیرند. آنچه مهم است اینکه ما باید ارتباط نزدیکی بین صنعت و دانشگاه داشته باشیم، زیرا مرکز دانشگاهی متوجه می‌شود که نیاز صنعت چیست.

استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با اشاره به راه‌‌اندازی واحدهای تحقیق و توسعه در وزارت صمت بیان کرد: ‌‌ ارتباط و تعامل بین دانشگاه و صنعت در بخش زیادی شکل گرفته است و این دانش و اطلاعات باید بیشتر از سوی مرغدار مورد استفاده قرار گیرد. ما در بازبینی سرفصل‌‌های دروس مقاطع تحصیلی، واحدهای کارورزی خوبی داشتیم و در این زمینه حمایت‌‌های مالی بیشتر از بنگاه‌‌ها درجهت اینکه حمایت بیشتری از دانشگاه‌‌ها داشته باشند، می‌تواند موثر باشد. برای مثال اینکه صنعت اجازه فروش خوراک را نداشته باشد، مگر اینکه یک مرکز تحقیق و توسعه اعلام کند ارزش غذایی خوراکی‌اش چقدر است.

دستار ادامه داد: هیات دولت سال ۱۴۰۲ قانونی مصوب کرده که اگر مراکز صنعتی با دانشگاه وارد انعقاد تفاهم شده و صنعت واحد تحقیق و توسعه را در دانشگاه مستقر کند، به اندازه مبلغی که برای تحقیق و توسعه با دانشگاه قرارداد امضا کند، از مالیات معاف می‌شود. البته هنوز این قانون به مرحله اجرایی نرسیده است، ‌‌ اما اگر اجرایی شود، ‌‌هم در دانشگاه به‌‌دلیل کمبود بودجه برای فعالیت‌‌های تحقیقاتی و هم استفاده از دانش در صنعت، می‌تواند به بهره‌‌وری منجر شود و بهره‌‌وری از اقتصاد آمده که هم اثربخشی و هم کارآمدی دارد.

باید از رشد نهاده‌‌محور به رشد بهره‌‌وری‌‌محور برویم

در ادامه پیمان فلسفی، نایب‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، با اشاره به موضوع پنل مبنی ‌‌بر تاثیر بهره‌‌وری و فناوری در رشد اقتصادی، بیان کرد: ما دو نوع رشد داریم. نهاده‌‌محور و بهره‌‌وری محور. ما تاکنون بیشتر نهاده‌‌محور بودیم. منظور از نهاده در تعریف رشد اقتصاد، سرمایه، نیروی انسانی، ‌‌امکانات و تجهیزات و مواد اولیه خامی است که وارد فرآیند تولید می‌شود. قبلا در بسیاری از کشورها رشد نهاده‌‌محور بوده، اما امروزه باید بهره‌‌وری‌‌محور باشد.

وی ادامه داد: در ایران هم برنامه هفتم توسعه رشد اقتصادی ۸ درصدی و ۹۰‌درصد خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی دیده شده و این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که بهره‌‌وری افزایش یابد. رشد بهره‌‌وری‌‌محور به جای تاکید بر نهاده، بر دانش و فناوری متمرکز است. اگر می‌‌خواهیم بهره‌‌وری تولید خوراک دام و نهاده‌‌های دامی بالا برود، باید بر دانش و فناوری متمرکز باشیم. نایب‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر لزوم اجرای قوانین از سوی دولت بیان کرد: دولت می‌‌گوید باید هوای همه بخش‌‌ها را داشته باشد و در این زمینه با ماتریسی مواجه است که ابعاد مختلفی دارد. البته دولت در وهله اول مجری قانون است و نمی‌تواند سلیقه‌‌ای عمل کند. ما سه بستر قانونی داریم. نظام جامع دامپروری کشور که سال ۱۳۸۷ تصویب شده، قانون ارتقای بهره‌‌وری بخش کشاورزی که ۱۳۸۹ تصویب شده و ماده ۲۱ نظام جامع دامپروری که به تامین خوراک دام اشاره دارد و محصولات نهایی که در نتیجه صنعت دامپروری تولید می‌شود.

برای تولید خوراک دام باید استاندارد اجباری اخذ شود

فلسفی با بیان اینکه برای تولید خوراک دام باید استاندارد اجباری اخذ شود، گفت: خوراک دام در بهداشت جامعه و امنیت غذایی نقش دارد. ما ۳۰‌هزار واحد تولید مرغ گوشتی داریم که نمی‌توانیم آنها را به حال خود بگذاریم. همچنین بهره‌‌وری هم باید افزایش پیدا کند، زیرا در حال حاضر بهره‌‌وری تولید پایین است و در عین حال کارخانه‌های تولید خوراک دام هم باید به این چرخه وارد شوند. وی با بیان اینکه وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی باید تضمین کند که خوراک دامی تولیدشده استانداردهای بهداشتی مورد نظر را داشته باشد، افزود: ۳۰‌درصد خوراک دام توسط کارخانه‌ها تولید می‌‌شوند که ۷۰۰ واحد هستند و باید استاندارد آنها بررسی شود، البته آنها فناوری لازم را دارند اما تکنولوژی‌‌‌‌هایشان هم باید به‌‌روزرسانی شود. اما وزارت جهاد کشاورزی نمی‌تواند به ۷۰‌درصد خوراکی که توسط دامداری‌‌ها و مرغداری‌‌ها تولید می‌شود نظارت کند.  نایب‌‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: طبق ‌‌قانون برنامه هفتم توسعه، خام‌فروشی باید به ۵۰‌درصد برسد و ضوابط بهداشتی آن هم باید رعایت شود. ۵۰‌درصد دیگر هم باید به‌‌صورت غذای آماده تهیه شود و مرغداری‌‌ها هم باید از سازمان دامپزشکی مجوز بگیرند. در این زمینه ضمن اینکه کارخانه‌ها باید تقویت شوند و خوراک استاندارد و بهداشتی را در اختیار قرار دهند، از آنجایی‌‌که نمی‌توان ۳۰‌هزار واحد را به‌‌تنهایی کنترل کرد، باید از بستر تعاونی‌‌ها و اتحادیه‌‌های عشایری هم برای این کار استفاده شود.

دامدار و مرغدار باید برای کار استاندارد آموزش ببینند

فلسفی با اشاره به زنجیره تولید بیان کرد: وقتی از زنجیره صحبت می‌‌کنیم، باید از مزرعه تا تولیدکننده و مصرف‌کننده را در نظر بگیریم. کار استاندارد باید برای دامدار و مرغدار تعریف شوند تا آنها توانمند شده و آموزش ببینند تا بتوانیم این زنجیره را کامل کنیم. الان کارخانه‌ها یک جور ناراضی هستند، سازمان دامپزشکی یک جور ناراضی است و مردم هم با هزینه بالاتر مجبور هستند محصول نهایی را بخرند، چون نهاده و خوراک دام نقش مهمی در تعیین قیمت دارد. وی با بیان اینکه قوانین ما هم ممکن است در مواردی نقص داشته باشد، گفت: قانون نظام جامع دامپروری هم ممکن است نواقصی داشته باشد. بخش خصوصی باید این نواقص را به قانون‌گذار مطرح کند. ما نماینده ملت هستیم، ‌‌ هر جا مردم دچار مشکل باشند، باید مسائل و مشکلات را منعکس کنند و ما هم به وضع قانون و نظارت به اجرای قانون اقدام می‌‌کنیم تا خیال مصرف‌کننده راحت شود. وی با اشاره به ورود به بازارهای جهانی بیان کرد: ‌‌ بخشی از محصولات مرغداری ما صادر می‌شود. اما باید توجه داشت بازارهای جهانی وقتی به روی ما باز می‌شود که استانداردها را رعایت کنیم. دانشگاه‌‌ها و موسسات تحقیقاتی در وزارت جهاد کشاورزی که کار تحقیقاتی می‌کنند، مرکز پژوهش‌‌های مجلس و سازمان دامپزشکی همه باید به‌‌طور مستمر کار کنند که مشکلات کشور حل شود.