شب در دل کویر، نور ابرماه روی تپه‌های روان می‌تابید و سکوتی عمیق فضا را پرکرده بود. خودروهای آفرود، چراغ‌هایشان را روشن کرده بودند و سایه‌های دراز بر شن‌ها می‌انداختند. تورگردان با هیجان از شبی فراموش‌نشدنی سخن می‌گفت؛ موسیقی زنده، آتش، آفرود و وعده رصد ابرماه. در ظاهر همه چیز رؤیایی بود، اما در دل این هیاهو، کویر آرام و خاموش نفس می‌کشید. صدای موتور خودروها، بوی بنزین و نور چراغ‌ها آرامش طبیعی منطقه را بر هم می‌زد. حتی گام‌های آرام بر شن، ردهایی برجای می‌گذاشت که باد تا صبح هم نتوانست محوشان کند.

کمی بعد حلقه آتش روشن شد. صدای ساز و خنده در فضا پیچید و گرمای آتش، سرمای شب را شکست، اما هرچه شعله‌ها بالاتر می‌رفتند، رد چرخ‌ها و جای پاها بیشتر دیده می‌شد. تپه‌ها زیر نور زرد و نارنجی، زخمی به نظر می‌رسیدند. بطری‌های آب نیمه خالی، ته‌سیگارها و پلاستیک‌هایی که باد در میان شن‌ها می‌برد، نشانه‌هایی از حضوری بودند که کویر هیچ‌گاه آن را در خود هضم نمی‌کند. در آن میان من به آسمان نگاه می‌کردم؛ به ابرماه درخشان که گویی از بالا شاهدبازی انسان با زمین بود.

دور آتش، جمعیت آرام‌گرفته بود، اما صدای موتور خودروها هنوز از دور شنیده می‌شد. نور چراغ‌ها روی تپه‌های شنی افتاده بود و گردوغبار در هوا می‌چرخید. این تورها معمولاً هزینه بالایی دارند و همین باعث می‌شود شرکت‌کنندگان به دنبال تجربه‌ای کامل و متفاوت باشند؛ تجربه‌ای که گاه مرز احترام به طبیعت را فراموش می‌کند. هر خودرو با چرخ‌هایش خاک را می‌فشارد، مسیر باد را تغییر می‌دهد و با هر عبور بخشی از پوشش گیاهی نابود می‌شود. موسیقی بلند در دل شب، پرندگان را پریشان می‌کند و جانوران کویری را از زیستگاه‌شان دور می‌راند. ابرماه که بالا آمد و نورش بر زمین افتاد، منظره‌ای خیره‌کننده ساخت، اما در همان لحظه حس کردم این زیبایی، بهایی دارد که طبیعت آرام‌آرام می‌پردازد.

نیمه‌های شب، وقتی جمع خسته شد و سکوت بازگشت، صدای باد میان تپه‌ها پیچید. شن‌ها مثل موج دریا جابه‌جا می‌شدند و رد لاستیک‌ها را به‌سختی می‌پوشاندند. بوی دود آتش هنوز در هوا بود. ستاره‌ها در آسمان می‌درخشیدند و کویر، پس از یک شب شلوغ، دوباره در سکوت فرورفت. من به این فکر می‌کردم که همین سکوت، چقدر شکننده است؛ کافی است یک تور دیگر، یک شب دیگر، تا رد تازه‌ای روی تن زمین بیفتد.

با طلوع خورشید، تپه‌ها دوباره روشن شدند، اما آثار شب گذشته باقی‌مانده بود. مسیرهای فشرده‌شده در میان شن‌ها، جای چرخ‌های سنگین خودروها و لکه‌های تیره روغن‌سوخته بر تن خاک، چهره‌ای زخمی به طبیعت داده بود. زباله‌های پراکنده در باد جابه‌جا می‌شدند و بوی سوخت، هنوز در هوا مانده بود. رد پاها و چرخ‌ها در نور صبحگاهی واضح‌تر به نظر می‌رسیدند؛ گویی زمین، داستان شبی پرهیاهو را بازگو می‌کرد. در میان این سکوت، تنها نسیمی می‌وزید که شن‌ها را آرام جابه‌جا می‌کرد و می‌کوشید نشانه‌های این آسیب را بپوشاند، اما رد سیاه روغن روی خاک، مانند یادگاری ناخواسته، ماندگار بود. فهمیدم کویر هم خاطره دارد خاطره‌ای از زخم‌هایی که شاید هیچ بادی نتواند از تنش پاک کند.

کویر شکننده است؛ هر قدم و هر چرخ فشار بر طبیعت وارد می‌کند

زهرا شفیعی، استاد دانشگاه و کنش‌گر محیط‌زیست به ایسنا می‌گوید: کویر یکی از شکننده‌ترین زیست‌بوم‌های ایران است، پوشش گیاهی محدود، خاک حساس و رطوبت اندک، هر حرکت انسانی را برجسته و آسیب‌زا می‌کند. حتی آفرود محدود یا ایجاد مسیرهای فرعی کوتاه‌مدت می‌تواند فرسایش و نابودی گیاهان مقاوم را به همراه داشته باشد.

وی می‌افزاید: بسیاری از تورها تمرکز خود را بر تجربه و سرگرمی گذاشته‌اند، اما آموزش محیط زیستی کافی ارائه نمی‌دهند. نتیجه این می‌شود که گردشگران بدون اطلاع از اثرات حضورشان وارد منطقه می‌شوند و آسیب‌های جبران‌ناپذیری ایجاد می‌کنند.

این استاد و فعال محیط‌زیست به داده‌های میدانی اشاره کرده و بیان می‌کند: بررسی‌ها نشان می‌دهد مسیرهای پرتردد، بعد از چند ماه هنوز نشانه‌های فرسایش شدید و ازبین‌رفتن پوشش گیاهی دارند. گیاهان سخت و کوچک که سال‌ها رشد کرده‌اند، زیر پا خرد می‌شوند و مسیرهای جدید باعث تغییر حرکت شن‌ها می‌شوند. حتی نور و صدا، جانوران شب‌زی را مجبور به مهاجرت می‌کند.

شفیعی به تأثیر انسانی روی خاک اشاره کرده و توضیح می‌دهد: هر چرخ خودرو و هر گام، فشردگی خاک ایجاد می‌کند. خاک فشرده توانایی جذب رطوبت ندارد و گیاهان سخت‌تر رشد می‌کنند. فرسایش آغاز می‌شود و چرخه طبیعی مختل می‌شود. این‌ها اثرات بلندمدت حضور انسانی است که غالباً نادیده گرفته می‌شود.

وی در پایان خاطرنشان می‌کند: می‌توان تجربه‌ای زیبا و امن برای گردشگران ایجاد کرد، اما تنها وقتی که احترام به محیط‌زیست در مرکز برنامه باشد. تورهای پایدار، آموزش قبل از سفر و رعایت مسیرهای مشخص، کلید حفظ این زیست‌بوم شکننده‌اند.

تعادل میان تجربه گردشگری و حفظ طبیعت، هدف اصلی تور

مهدی رحمانی، یکی از مسئولان تور کویرگردی درباره هدف تور نیز به ایسنا می‌گوید: می‌خواهیم تجربه‌ای متفاوت از کویر فراهم کنیم رصد ستارگان، آفرود محدود، موسیقی و اقامت بوم‌گردی. سعی داریم تعداد خودروها و مسیرها محدود باشد و آموزش کوتاهی درباره طبیعت ارائه کنیم.

وی درباره آسیب محیط زیستی می‌افزاید: می‌دانیم فشار وجود دارد؛ آفرود، روشن‌کردن چراغ و موسیقی تأثیر دارد، اما ما تلاش می‌کنیم کنترل کنیم. واقعیت این است که وقتی گروه بزرگی می‌آید، شور غالب می‌شود و رعایت قوانین کامل دشوار است. مسئولیت شخصی گردشگران هم اهمیت دارد.

این مسئول تور با اشاره به هزینه‌ها بیان می‌کند: بسته کامل تور شامل حمل‌ونقل، اقامت، وعده‌های غذایی و فعالیت‌های شبانه است و هزینه آن برای شهرهای اطراف و خودِ اصفهان بین دو تا سه میلیون تومان متغیر است. هرچه فاصله تا مقصد بیشتر باشد، هزینه نیز افزایش می‌یابد. به‌عنوان نمونه، تورهایی که از تهران به کویرهای مرکزی و اطراف اصفهان مانند ورزنه، مرنجاب و مصر برگزار می‌شوند، بین پنج تا هشت میلیون تومان هزینه دارند. مردم انتظار دارند تجربه‌ای کامل از سفر داشته باشند، اما لازم است میان ارائه تجربه‌ای غنی و حفظ محیط‌زیست تعادل برقرار شود.

رحمانی به اهمیت مسیرهای مشخص اشاره کرده و ادامه می‌دهد: اگر مسیرها رعایت شود، خودروها محدود شوند و حضور گروه کنترل شود، می‌توان تأثیر را به حداقل رساند. مشکل زمانی است که افراد مسیرهای خارج از محدوده را امتحان می‌کنند، آشغال می‌اندازند یا آتش بی‌ملاحظه روشن می‌کنند.

وی در پایان خاطرنشان می‌کند: تورگردانی مسئولیت بزرگی است. تجربه جذاب و هیجان‌انگیزی می‌توان ایجاد کرد، اما اگر به محیط‌زیست احترام نگذاریم، همان تجربه کوتاه‌مدت باعث آسیب بلندمدت می‌شود. هدف ما رسیدن به تعادل است؛ لذت گردشگری و حفظ طبیعت.

با نزدیک‌شدن به پایان تور، آفتاب آرام بر تپه‌های شنی تابید و باد خنکی وزید. مسیرهای فشرده‌شده، گیاهان خرد شده، رد چرخ‌ها و زباله‌های پراکنده، همه نشان می‌داد که لذت کوتاه‌مدت گردشگری می‌تواند با آسیب طولانی‌مدت همراه باشد. بااین‌حال، آموزش، مسیرهای مشخص و همراهی فعالان محیط‌زیست، نشان داد که می‌توان تجربه‌ای زیبا و پایدار ایجاد کرد.

کویر با نور ابرماه همچنان آرام و بکر به نظر می‌رسید، اما زیر این آرامش، نشانه‌های فشار انسانی آشکار بود. اگر توجه نکنیم، زیبایی و عملکرد اکوسیستم در آینده آسیب خواهد دید. تورهای گردشگری و هزینه‌های آن تنها وقتی ارزشمند خواهند بود که با احترام، آموزش و مراقبت همراه باشند. این تجربه نشان داد که لذت کوتاه‌مدت و حفظ طبیعت، دو روی یک سکه‌اند و هر گردشگری مسئولیت حفاظت از آن را بر دوش دارد.

به گزارش ایسنا، تجربه تورهای گردشگری در دل کویر، ترکیبی از هیجان و زیبایی با تهدیدی خاموش برای محیط‌زیست ارائه می‌دهد. هرچند گردشگری می‌تواند فرصتی برای آشنایی با طبیعت و ترویج بوم‌گردی باشد، اما فشار ناشی از فعالیت‌های تفریحی مانند آفرود، روشن‌کردن آتش و چراغ‌های قوی، همراه با حضور گسترده گردشگران، تهدیدی جدی برای اکوسیستم شکننده کویر به‌شمار می‌رود. فعالان محیط‌زیست تأکید می‌کنند که تنها با آموزش گردشگران، محدودکردن مسیرها و کنترل تعداد بازدیدکنندگان، می‌توان هم تجربه‌ای لذت‌بخش ایجاد و هم طبیعت را حفظ کرد. مسئولان تورگردانی نیز بر لزوم ایجاد تعادل میان تجربه تفریحی و حفاظت محیط‌زیست تأکید دارند، با این نگاه که لذت کوتاه‌مدت گردشگری تنها زمانی پایدار است که احترام و مسئولیت در مرکز برنامه‌ها قرار گیرد. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد اگر این تعادل رعایت نشود، کویر، با تمام زیبایی و ارزش اکولوژیکی‌اش، در معرض فرسایش و آسیب‌های بلندمدت قرار خواهد گرفت.

انتهای پیام