معنای توافق هسته‌ای آمریکا و عربستان برای ایران چیست؟

اقتصادنیوز: به‌جای هموارکردن مسیر عادی‌سازی روابط با اسرائیل، توافق هسته‌ای عربستان با آمریکا ممکن است کلید رسیدگی به…

دو شنبه 1404/02/08 11:44 دسته بندی: اخبار سیاسی امروز کد خبر: 53587

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از دنیای اقتصاد،‌ سیمون هندرسون، پژوهشگر حوزه خلیج فارس موسسه واشنگتن، در این خصوص می‌نویسد: وزیر انرژی آمریکا، کریس رایت، در جریان سفر خود به عربستان سعودی در ۱۳ آوریل - که تا حدی به‌عنوان مقدمه‌ای برای تور برنامه‌ریزی‌شده دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در اواخر اردیبهشت‌ماه در منطقه خلیج‌فارس تلقی می‌شد - از یک توافق اولیه برای همکاری در حوزه توسعه صنعت هسته‌ای غیرنظامی عربستان خبر داد. او اظهار کرد که دو کشور در مسیر دستیابی به چنین توافقی قرار دارند و جزئیات بیشتری در ادامه سال اعلام خواهد شد.

رایت که ظاهرا نگران خطر احتمالی اشاعه هسته‌ای عربستان بود، همچنین تاکید کرد که «قطعا یک توافق در حوزه همکاری‌های هسته‌ای وجود خواهد داشت.» این اشاره‌ای به بخش ۱۲۳ از قانون انرژی اتمی آمریکا مصوب ۱۹۵۴ بود که مقرر می‌دارد قبل از هرگونه کمک آژانس‌ها یا شرکت‌های آمریکایی به یک کشور برای راه‌اندازی صنعت هسته‌ای غیرنظامی، باید تدابیر رسمی منع اشاعه اعمال شود. نسخه موسوم به «استاندارد طلایی» توافق ۱۲۳، غنی‌سازی یا بازفراوری مواد هسته‌ای را به‌صراحت ممنوع می‌کند؛ محدودیتی که تاکنون تنها امارات متحده عربی و تایوان پذیرفته‌اند. به‌جای آن، کشورها باید موافقت کنند که سوخت رآکتور را وارد کرده و راسا اقدام به تولید و غنی‌سازی سوخت نکنند. همچنین اجازه بازرسی‌های بین‌المللی را بدهند. این اظهارات دقیقا در همان هفته‌ای مطرح شد که مذاکره‌کنندگان آمریکایی و ایرانی در عمان با یکدیگر دیدار کردند تا تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای تهران را کاهش دهند. هم‌زمانی این دو موضوع چندان غافلگیرکننده نیست - ایران اورانیوم را تا سطحی بسیار فراتر از نیاز یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی غنی‌سازی می‌کند، و مقامات آمریکایی بدون شک هشدار محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، را در سال ۲۰۱۸ به یاد دارند که گفته بود: «اگر ایران بمب هسته‌ای بسازد، ما نیز در اسرع‌وقت این کار را خواهیم کرد.»

گمان می‌رود عربستان سعودی حداقل یک برنامه نوپای غنی‌سازی داشته باشد، و جالب آنکه این برنامه به همان فناوری سانتریفیوژی متکی است که ادعا می‌شود دانشمند پاکستانی عبدالقدیر خان، پدر برنامه هسته‌ای مخفی پاکستان، قبل از بازنشستگی در سال ۲۰۰۱ به ایران فروخته بود. علاوه بر این، بنا بر گزارش‌ها، دسترسی به فناوری هسته‌ای آمریکا یکی از درخواست‌های عربستان در جریان مذاکرات گذشته برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل بوده است؛ در کنار آن، عربستان خواهان دریافت تضمین‌های امنیتی از سوی ایالات متحده و دسترسی به تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته نظامی بوده است. بااین‌حال، این بسته سیاسی از سال ۲۰۲۳ به دلیل جنگ غزه به ‌تعویق ‌افتاده است.

چالش‌های مسیر هسته‌ای آمریکا - عربستان

پیشرفت در مسیر هسته‌ای آمریکا - عربستان، صرف‌نظر از جنگ غزه و مذاکرات با ایران، با چالش‌های خاص خود روبه‌رو خواهد بود. هرچند فناوری هسته‌ای آمریکا همچنان در سراسر جهان مورد استفاده است، اما ایالات متحده دیگر نقش فعالی در فروش نیروگاه‌های هسته‌ای غیرنظامی ندارد. علاوه بر این، تنها تاسیسات سانتریفیوژ داخلی آمریکا توسط یک کنسرسیوم اروپایی اداره می‌شود.

بااین‌حال مهندسان آمریکایی در حال‌ توسعه رآکتورهای مدولار کوچک (SMRs) هستند؛ فناوری پیشرفته‌ای که می‌تواند برای شیرین‌سازی آب دریا و تولید برق در خاورمیانه مفید باشد. اما اولین موج از این رآکتورها هنوز در مرحله دریافت مجوزند و انتظار نمی‌رود تا اواخر دهه ۲۰۲۰ یا اوایل دهه ۲۰۳۰ عملیاتی شوند. در‌حال‌حاضر، تنها SMRهای فعال در جهان متعلق به روسیه و چین هستند.

حق غنی‌سازی: مطالبه احتمالی عربستان

مقامات آمریکایی از این احتمال آگاه هستند که عربستان ممکن است در صورت امضای توافق ۱۲۳، بر حق غنی‌سازی اورانیوم پافشاری کند. زمانی که واشنگتن در سال ۲۰۰۹ توافق ۱۲۳ را با امارات امضا کرد و خرید رآکتورهای کره جنوبی حاوی فناوری آمریکایی را تایید کرد، به نظر می‌رسید که یک ‌بند قدیمی را پذیرفته است که به ابوظبی اجازه می‌دهد در صورت اعطای این حق به سایر کشورهای منطقه، این کشور هم غنی‌سازی را راسا انجام دهد: «شرایط و مقررات همکاری... نباید از لحاظ دامنه و اثرگذاری کمتر از شرایطی باشد که ممکن است به هر کشور غیرهسته‌ای دیگر در خاورمیانه تحت توافق همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز اعطا شود.» از نظر تئوریک، یک کشور می‌تواند پس از دریافت فناوری و کمک‌های قابل‌توجه آمریکا، از توافق ۱۲۳ خارج شود.

دور جدید مذاکرات آمریکا و ایران

گام بعدی در دیپلماسی هسته‌ای منطقه‌ای واشنگتن، دور جدید مذاکرات بین نماینده آمریکا، استیو ویتکاف، و ایران است. بااین‌حال مواضع علنی دولت ترامپ درباره مذاکرات، متناقض به نظر می‌رسد. در ۱۵ آوریل، ویتکاف در توییتی اعلام کرد: «ایران باید برنامه غنی‌سازی و تسلیحات هسته‌ای خود را متوقف و حذف کند.» اما یک روز قبل از آن، او در مصاحبه‌ای با فاکس نیوز اظهار کرد: «ایران نیازی به غنی‌سازی بیش از ۳.۶۷درصد ندارد... این مذاکرات بیشتر درباره راستی‌آزمایی برنامه غنی‌سازی و در نهایت، راستی‌آزمایی موضوع تسلیحات هسته‌ای خواهد بود.» در هر صورت، تا زمانی که مذاکرات ادامه دارد، حمایت آمریکا از هرگونه اقدام نظامی اسرائیل علیه ایران به حالت تعلیق درآمده است.

در ماه‌های اخیر، هم‌پیمانان عرب واشنگتن در خلیج فارس تعاملات بیشتری با تهران داشته‌اند و به نظر می‌رسد تمایلی به حمایت از حملات نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران ندارند. با وجود تردیدها درباره مسیر دیپلماتیک، تحولات اخیر در ریاض و مسقط ممکن است نشانه‌ای از پیشرفت در کاهش تهدید هسته‌ای ایران برای منطقه باشد؛ هرچند این امر ممکن است رابطه عربستان و اسرائیل را برای مدتی در مرحله غیررسمی نگه دارد. انتظار می‌رود تور آتی ترامپ در خلیج‌فارس بیشتر بر موضوعات اقتصادی و تجاری متمرکز باشد و او نمی‌خواهد که این سفر تحت‌تاثیر اختلافات هسته‌ای قرار بگیرد.