حمایت رسمی دولت ژاپن از «هفته‌کاری ۴ روزه» معرف چیست؟

یارانه دولتی برای «کار کمتر»

ژاپن، کشوری که مردمش به قدری سختکوش هستند که حتی در زبانشان واژه‌‌‌ای برای «مرگ بر اثر کار بیش از حد» (کاروشی) دارند، با دورنمای کمبود نیروی کار نگران‌‌‌کننده‌‌‌ای روبه‌‌‌روست و سعی دارد با ترغیب افراد و شرکت‌ها به اتخاذ هفته کاری چهار‌روزه این کمبود را برطرف کند.

شنبه 1404/03/17 21:57 دسته بندی: اخبار شرکتها کد خبر: 17912

دولت ژاپن اولین بار در سال ۲۰۲۱ و پس از تصویب مجلس، از هفته کاری کوتاه‌‌‌تر حمایت کرد. اما این مفهوم به کندی دارد راهش را در کشور باز می‌کند. طبق گزارش‌‌‌های وزارت بهداشت، کار و رفاه تنها ۸‌درصد از شرکت‌های ژاپنی به کارکنان خود اجازه می‌دهند که در هفته سه روز یا بیشتر تعطیل باشند. این در حالی است که ۷‌درصد شرکت‌ها همان یک روز تعطیلی قانونی را به کارکنانشان می‌دهند. دولت به امید اینکه شرکت‌های بیشتری را راضی به اتخاذ هفته کاری چهار روزه کند - به‌خصوص در میان شرکت‌های کوچک و متوسط- کمپینی به نام «اصلاح سبک‌‌‌ کار» راه‌‌‌اندازی کرده که ساعات کاری کوتاه‌‌‌تر و انعطاف‌‌‌پذیری‌‌‌های دیگری همراه با محدودیت اضافه کاری و مرخصی با حقوق را ترویج می‌کند. وزارت کار نیز اخیرا خدماتی همچون مشاوره رایگان و کمک‌‌‌های مالی ارائه می‌دهد و با نشر داستان‌‌‌های موفقیت سعی می‌کند کارفرمایان بیشتری را به اعمال این تغییرات تشویق کند.

در سایت وزارت کار ژاپن، درباره کمپین hatarakikata kaikaku که به معنای «نوآوری در نحوه کار کردن» است، آمده: «هدف ما ایجاد چرخه‌‌‌ای مطلوب از رشد و توزیع و ایجاد چشم‌‌‌انداز بهتر برای آینده نیروی کار در جامعه‌‌‌ای است که در آن کارکنان بتوانند بر اساس شرایط خود سبک‌‌‌های کاری مختلفی را انتخاب کنند.» با این حال، واحدی که مسوول ارائه خدمات حمایتی جدید به کسب و کارهاست می‌‌‌گوید تاکنون فقط سه شرکت برای دریافت اطلاعات درباره یارانه‌‌‌ها و مقررات مربوطه و درخواست مشاوره پا پیش گذاشته‌‌‌اند که نشان‌‌‌دهنده شدت چالش‌‌‌های پیش‌‌‌ روی این اقدام است. شاید این گزارش عمق وخامت اوضاع را نشان دهد: به گفته «یوهه موری» که ناظر این حرکت در یکی از کارخانه‌‌‌های پاناسونیک است، از ۶۳‌هزار نیروی کار گروه پاناسونیک که واجد شرایط اتخاذ هفته کاری چهار‌روزه هستند، تنها ۱۵۰ نفرشان برنامه کاری چهار‌روزه را انتخاب کرده‌‌‌اند.

اضافه‌‌‌کاری مرامی!

حمایت رسمی دولت از تعادل بهتر بین کار و زندگی، معرف تغییر چشمگیری در ژاپن است، چون ژاپن کشوری است که به مقدس‌‌‌سازی کار بیشتر معروف است و اغلب اوقات، این فرهنگ کار کردن زیاد را عامل بهبود اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم می‌‌‌دانند. در ژاپن، فشارها برای «همرنگ جماعت شدن» و فداکاری کردن برای شرکت‌ها زیاد است. شهروندان سعی می‌کنند همزمان با سایر همکارانشان، در روزهای مشخص و تعیین‌‌‌شده در سال، به تعطیلات بروند – تا مبادا به بی‌‌‌خیالی و بی‌‌‌تعهدی متهم نشوند. ساعات کاری طولانی در ژاپن کاملا مرسوم است. اگرچه ۸۵‌درصد از کارفرمایان می‌‌‌گویند به کارکنانشان دو روز تعطیلی در هفته می‌دهند و محدودیت‌هایی را برای میزان اضافه‌‌‌کاری وضع کرده‌‌‌اند، برخی از کارکنان به صورت «اضافه‌‌‌کاری خدماتی» کار می‌کنند - یعنی اضافه‌‌‌کاری که گزارش نمی‌شود و دستمزدی ندارد. طبق گزارش اخیر دولت درباره کاروشی هر ساله حداقل ۵۴ مورد مرگ براثر کار زیاد در ژاپن ثبت می‌شود که بعضی از آنها به شکل حملات قلبی اتفاق می‌‌‌افتند.

تیم کرگ، نویسنده کتاب «ژاپن باحال» (Cool Japan) می‌‌‌گوید: «مردم جدی و باوجدان و سختکوش ژاپن ارتباطی را که با همکارانشان دارند خیلی ارزشمند می‌‌‌دانند و وابستگی اخلاقی به شرکت برایشان ارزش محسوب می‌شود. برنامه‌‌‌های تلویزیونی و حتی انیمه‌‌‌های ژاپن هم اغلب تمرکزشان روی محیط کار است و داستان‌‌‌ها بیشتر در محیط کار اتفاق می‌‌‌افتند.» کرگ که پیش از این استاد دانشگاه کسب‌وکار دوشیشا بوده و شرکت ویرایش و ترجمه خدمات آکادمیک بلو اسکای را پایه‌‌‌گذاری کرده می‌‌‌گوید: «اینجا کار کردن مساله مهمی است. صرفا راهی برای کسب درآمد نیست، هرچند آن را هم در پی دارد.»

هفته کاری چهار‌روزه، رگ حیاتی حفظ نیروی کار

برخی از مقامات با توجه به کاهش شدید نرخ زاد و ولد در ژاپن، این تغییر ذهنیت را برای حفظ آینده نیروی کار حیاتی می‌‌‌دانند. طبق گزارش‌‌‌های دولت، با نرخ زاد و ولد کنونی که تا حدی به فرهنگ کارمحور کشور نسبت داده می‌شود، جمعیت در سن کار تا سال ۲۰۶۵ حدود ۴۰‌درصد کاهش پیدا می‌کند و از ۷۴ میلیون به تنها ۴۵ میلیون نفر می‌‌‌رسد. طرفداران مدل سه روز تعطیلی در هفته می‌‌‌گویند این اقدام، افرادی را که به خاطر تربیت فرزندان و مراقبت از سالمندانشان احتیاج به انعطاف‌‌‌پذیری بیشتری دارند، تشویق می‌کند که بیشتر در بازار کار باقی بمانند.

آکیو یوکوهاما، کارمند شرکت تکنولوژی کوچک «اسپل‌‌‌دیتا» در توکیو که اجازه دارد هفته‌‌‌ای چهار روز کار کند، علاوه بر شنبه و یکشنبه، روز چهارشنبه هم تعطیل است. او می‌‌‌گوید: «آن یک روز اضافه کمکم می‌کند به کارهای بهداشتی و اداری یا درمانی‌‌‌ام رسیدگی کنم یا به خرید بروم. هنگام بیماری پنج روز پیاپی کار کردن واقعا سخت است. آن یک روز به شما اجازه می‌دهد خودتان را به پزشکی نشان دهید یا با استراحت بهبود پیدا کنید. از نظر روانی هم استرس کار کمتر می‌شود.»

همسرش هم که مشاور املاک است، چهارشنبه‌‌‌ها تعطیل است، اما باید آخر هفته‌‌‌ها سر کار باشد که در حوزه کاری او موضوع عجیبی نیست. به گفته یوکوهاما، تعطیلی روز چهارشنبه این امکان را برای آنها فراهم می‌کند که همراه با کودک دبستانی‌‌‌شان گردش خانوادگی وسط هفته‌‌‌ای داشته باشند. شرکت «فست ریتیلینگ» که کمپانی مادر شرکت‌های یونیکلو، تئوری و جی‌‌‌برند و چند شرکت پوشاک دیگر است به همراه شرکت داروسازی شیونوگی و شرکت‌های الکترونیک ریکو و هیتاچی هم در سال‌های اخیر هفته کاری چهار‌روزه را عرضه کرده‌‌‌اند. این روند حتی در صنعت مالی که حجم کاری طاقت‌‌‌فرسایی دارد هم جلب توجه کرده است. کارگزاری SMBC نیکو سکیوریتیز از سال ۲۰۲۰ به کارکنان خود اجازه داده که هفته‌‌‌ای چهار روز کار کنند. غول بانکی میسوهو هم گزینه برنامه کاری سه روزه را ارائه می‌دهد.

البته منتقدان این طرح می‌‌‌گویند در عمل، کارکنانی که به برنامه چهار روزه منتقل می‌‌‌شوند، اغلب به همان اندازه سخت کار می‌کنند، فقط دستمزد کمتری می‌‌‌گیرند. با این حال، نشانه‌‌‌هایی از تغییر وجود دارد. نظرسنجی سالانه گالوپ که میزان مشارکت کارکنان را اندازه‌‌‌گیری می‌کند، نشان می‌دهد که ژاپن بین تمامی کشورها یکی از کمترین نرخ‌های مشارکت کارکنان را دارد. در آخرین نظرسنجی، تنها ۶‌درصد از ژاپنی‌‌‌ها در محیط کار خود مشارکت داشته‌‌‌اند، این در حالی است که رقم استاندارد جهانی میزان مشارکت کارکنان ۲۳‌درصد است. یعنی کارکنان ژاپنی با اینکه ظاهرا ساعات زیادی کار می‌کنند، اما شور و اشتیاق زیادی نسبت به کار خود ندارند و اکثر آنها بدون اینکه انرژی زیادی را صرف کنند، صرفا ساعت کاری خود را پر می‌کنند.

کاناکو اوگینو، رئیس گروه NS مستقر در توکیو، معتقد است برای پر کردن مشاغل در صنعت خدمات که بیشتر نیروی کار آن را زنان تشکیل می‌دهند، ارائه ساعات کاری انعطاف‌‌‌پذیر ضروری است. این شرکت که مراکز تفریحی و هتل‌‌‌ها را اداره می‌کند، ۳۰ برنامه کاری مختلف را ارائه می‌دهد که هفته کاری چهار روزه یکی از آنهاست. همچنین در طول کار هم دوره‌‌‌های طولانی استراحت قرار می‌دهد. اوگینو برای اینکه مطمئن شود هیچ ‌‌‌یک از چهار‌هزار کارمندش احساس نکنند که به خاطر انتخاب برنامه کاری جایگزین تنبیه می‌‌‌شوند، سالی دوبار از آنها می‌‌‌پرسد که می‌‌‌خواهند چگونه کار کنند، چون در ژاپنی که از شهروندان انتظار می‌رود خودشان را برای خیر جمعی فدا کنند، ممکن است تاکید بر نیازهای فردی مورد انتقاد قرار بگیرد.

اوگینو با خنده می‌‌‌گوید: «در ژاپن این دیدگاه وجود داشت که هر چه بیشتر کار کنی و اضافه‌‌‌کاری رایگان انجام دهی، مفیدتر هستی. اما این زندگی خشک و خالی از رویاست.» هدف این طرح بهبود تعادل بین کار و زندگی، افزایش بهره‌‌‌وری و کاهش استرس ناشی از ساعات کاری طولانی است که در فرهنگ کار ژاپن رایج است. همچنین این اصلاحات می‌توانند به افزایش انگیزه کارکنان، تشویق به نوآوری و حفظ نیروهای کار با‌استعداد کمک کنند و در عین حال برای مقابله با مشکلات جمعیتی کشور از جمله پیری جمعیت و کاهش نیروی کار موثر باشند.