صنعت خاکستری در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد

روزنامه شماره ۶۳۹۴

شنبه 1404/09/15 22:34 دسته بندی: بورس کالا کد خبر: 70628

صنعت سیمان ازجمله صنایع پایه‌ای و زیرساختی است که ارتباط مستقیم با صنعت ساختمان، بخش عمرانی و پروژه‌های زیربنایی دارد. وضعیت این صنعت نه تنها بر وضعیت خود فعالان تاثیر دارد، بلکه بازتابی از وضعیت کلان اقتصاد، سرمایه‌گذاری عمرانی، عرضه انرژی، حمل‌ونقل و سیاست‌های صنعتی دولت نیز است. صنعت خاکستری در نیمه اول ۱۴۰۴، با مجموعه‌ای از فشارها و موتورهای محرک روبه‌رو بوده که وضعیت آن را به ترکیبی از چالش و پتانسیل تغییر داده است. در اردیبهشت ۱۴۰۴، صنعت سیمان رکورد تاریخی ارزش فروش ماهانه را شکست، به‌طوری که ارزش فروش صنعت سیمان در اردیبهشت به ۸۷۵۳ ‌میلیارد تومان رسید که نسبت به مدت مشابه در سال قبل رشد داشته است.

در همین دوره، مقدار تولید سیمان نیز افزایشی گزارش شد به‌طوری که تولید از حدود سه‌میلیون تن در فروردین به حدود ۳.۵‌میلیون تن در اردیبهشت افزایش یافت که رشدی ۱۵.۳درصدی را نشان می‌دهد. در همین ماه در بخش صادرات، رشد ۲۹درصدی برای ارزش فروش صادراتی اعلام شد. دبیر انجمن صنفی صنعت سیمان، علی‌اکبر الوندیان، اعلام کرده است که در سه‌ماهه نخست سال جاری، تولید سیمان حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است. اگرچه در ماه‌های تیر و مرداد با کاهش بخشی از فشارهای انرژی، قسمتی از این کسری تولید جبران شد، اما دغدغه اصلی همچنان «تامین سوخت پایدار برای ادامه فعالیت کارخانه‌ها» است.

به‌لحاظ ذخیره‌سازی سوخت، بنگاه‌های سیمانی معمولا پیش از ورود به فصل سرما اقدام به انبار کردن مازوت می‌کردند، اما امسال محدودیت‌ها از اردیبهشت آغاز شده و تنها ۵۰ تا ۶۰ درصد از ظرفیت مخازن سوخت پر شده است. بدین معنا که نزدیک به ۴۰ درصد مخازن خالی باقی‌مانده‌اند. این وضعیت در کارخانه‌هایی که مجاز به بهره‌گیری از مازوت نیستند، حتی امکان تعطیلی کامل را در فصل سرد به همراه دارد.

سیمان در چنبره بحران انرژی

مقایسه روند محدودیت‌های انرژی در سال‌های اخیر نیز نشان از تشدید فشار بر صنعت سیمان دارد. طبق گفته الوندیان، در سال ۱۴۰۲ محدودیت گاز از نیمه دوم آبان آغاز می‌شد؛ در سال ۱۴۰۳ به نیمه دوم مهر انتقال یافت و امسال این محدودیت‌ها از اردیبهشت کلید خورده‌اند. این عقب‌نشینی‌ زمانی، هزینه‌های برنامه‌ریزی و تطبیق را برای تولیدکنندگان به‌شدت بالا برده است. در همین زمینه، آمار منتشر شده از سوی انجمن سیمان نشان می‌دهد که طی پنج ماه نخست سال جاری، تولید کلینکر در سطح ۳۰‌میلیون تن و تولید سیمان در حدود ۲۵‌میلیون و ۷۰۰ هزار تن بوده است؛ رقمی که نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش ۱۰درصدی را ثبت کرده است.

در پنج ماه نخست سال جاری حجم فروش سیمان در تالار صنعتی و معدنی بورس کالای ایران ۲۳‌میلیون تن برآورد شد و همچنین در مجموع حجم صادرات سیمان و کلینکر پنج‌میلیون و ۸۰۰ هزار تن به ثبت رسید. بررسی پنج‌ماه نخست امسال نشان می‌دهد که به‌صورت کلی قیمت سیمان در بازار تغییر قابل‌توجهی نداشته و فقط در اردیبهشت‌ماه به‌صورت چند روز متوالی این صنعت با بحران قیمتی مواجه شد و هر پاکت سیمان در درب کارخانه با قیمت ۴۰۰ هزار تومان به‌فروش رسید و در پایان مردادماه متوسط قیمت سیمان پاکتی به ۱۱۰ هزار تومان رسید.

تشدید ناترازی انرژی در صنعت سیمان موجب شد تا در نیمه نخست سال حجم تولید کاهشی شود و در مقابل نیز رکود در بخش مسکن و ساخت‌وساز باعث افت فروش ۱۲ درصدی در بازار داخلی شد. وضعیت تامین انرژی، چند اثر ذاتی بر صنعت سیمان خواهد گذاشت: نخست، کاهش عرضه که در پاره‌ای نقاط کشور ممکن است منجر به کمبود محلی و فشار افزایشی بر قیمت شود. دوم، افزایش هزینه تمام‌شده تولید، چراکه کارخانه‌ها ناچار به استفاده از سوخت‌های جایگزین یا متحمل هزینه‌های فرعی عملیات در شرایط غیر‌بهینه خواهند شد. سوم، احتمال تعطیلی فصلی کارخانه‌ها، به‌خصوص واحدهایی که امکان استفاده از مازوت ندارند، امری واقعی و محتمل است. در ادامه، پروژه‌های عمرانی و ساخت‌وساز که به تامین ثبات در بازار سیمان متکی هستند نیز ممکن است با تاخیر یا تامین ناپیوسته مواجه شوند که آثار منفی آن نه فقط در حوزه اقتصادی، بلکه در حوزه اجتماعی نیز بروز خواهد کرد.

در مجموع، صنعت سیمان کشور اکنون در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد، محدودیت انرژی مانع از بهره‌گیری کامل از ظرفیت تولید، کاهش عرضه و افزایش هزینه‌ها می‌شود و نوسان‌های فصلی و منطقه‌ای ممکن است بازار را به سمت آشفتگی بکشاند. برای مواجهه با این بحران، لازم است وزارت صمت، وزارت نفت و دستگاه‌های انرژی کشور همراه با انجمن صنعت سیمان وارد همکاری جدی شوند، تخصیص انرژی پایدار را تضمین کنند، امکان ذخیره‌سازی سوخت را تسهیل نمایند و تدابیر نظارتی به‌منظور کنترل قیمت و تضمین تامین در بازار اجرا کنند.

تغییرات قیمتی و مقررات عرضه

به موجب نامه وزارت صمت و بورس کالا، سهمیه خرید سیمان برای مشتریان خرد بر اساس متوسط خرید ۶ ماهه بازه اول آبان ۱۴۰۳ تا ۳۱ فروردین ۱۴۰۴ تعیین شده و سهمیه برخی خریداران خرد عملا صفر شد که موجب نگرانی از انحصاری شدن بازار سیمان و افزایش قیمت در بازار غیررسمی شد. افزون بر این، اختلاف بین آمارها در بخش تولید و ظرفیت گزارش‌شده و آمار رسمی دولتی نشان می‌دهد که یک ناهماهنگی آماری در صنعت وجود دارد؛ برای مثال، در برخی گزارش‌ها به تولید ۵۹.۳‌میلیون تن سیمان در ۱۰ ماهه کشور اشاره شده است، درحالی‌که مقامات دولتی گاه آمار بسیار بالاتری اعلام کرده‌اند.

سال جاری یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت سیمان ایران، ناترازی انرژی بود. قطعی برق، کاهش فشار گاز، محدودیت تامین سوخت و اولویت‌دهی مصرف برق به بخش‌های دیگر صنعتی یا شهری، همگی به کاهش ظرفیت عملیاتی کارخانه‌های سیمان منجر شده‌اند. در تابستان ۱۴۰۳، قطعی برق اثر شدیدی بر عملکرد کوره‌ها گذاشت و در برخی ماه‌ها تا ۷۰درصد کارآیی کوره‌ها کاهش یافته بود. از آنجا که بخش عمده مصرف انرژی در صنعت سیمان به پخت کلینکر و فرآیندهای دمای بالا مربوط است،

محدودیت انرژی به سرعت اثر خود را نشان می‌دهد. مسائل حمل‌ونقل، دسترسی به بازارها و هزینه حمل می‌تواند بخشی از هزینه تمام‌شده سیمان را افزایش دهد. اختلافات منطقه‌ای در توزیع نیز گزارش شده است؛ برخی نقاط با کمبود محلی سیمان مواجه‌ هستند حتی اگر تولید کلی کشور کافی به نظر برسد. قیمت جهانی انرژی و سوخت‌های بین‌المللی ازجمله عوامل بیرونی موثر بر صنعت سیمان است. اگر قیمت گاز، برق یا سوخت بین‌المللی (مازوت، گازوئیل) افزایش یابد، هزینه عملیاتی صنعت سیمان ایران نیز تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت و حاشیه سود کاهش می‌یابد.

رقابت منطقه‌ای و صادراتی از دیگر چالش‌ها در این حوزه به‌حساب می‌آید که بازار سیمان کشورهای همسایه یا کشورهایی با هزینه تولید پایین‌تر ممکن است فشار رقابتی وارد کنند. اگر ایران نتواند قیمت تمام‌شده رقابتی ارائه دهد یا مشکلات انتقال ارزی داشته باشد، بازار صادراتی ممکن است از دست برود. از طرفی نرخ ارز و بی‌ثباتی ارزی می‌تواند هم فرصت و هم تهدید باشد. اگر ارز به نفع صادرکننده تغییر کند، سود صادراتی ممکن است جذاب شود، اما نوسانات می‌تواند بر هزینه مواد وابسته (ماشین‌آلات، قطعات وارداتی) فشار وارد کند. همچنین صنعت سیمان در بازار سهام ایران نیز یکی از صنایع بزرگ است و عملکرد خوب در فروش یا سودآوری می‌تواند توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کند. در اردیبهشت ۱۴۰۴، ارزش فروش بالا و ثبت رکورد نشان‌دهنده جذابیت موقتی صنعت برای سرمایه‌گذاران بود.

چشم‌انداز ۶ ‌ماهه دوم ۱۴۰۴

بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر محدودیت انرژی ادامه یابد، رکود تولید ممکن است عمیق‌تر شود و ناترازی عرضه به بازار داخلی فشار وارد کند. با بهبود سیاست‌های تخصیص برق و سوخت و تسهیل مقررات، امکان جبران ضعف نیمه اول وجود دارد. اگر پروژه‌های عمرانی دولت به شکل جدی ادامه یابند، تقاضای داخلی سیمان تقویت خواهد شد. و همچنین اگر نرخ ارز تقویت شود و صادرات نیز آسان‌تر شود، صنعت سیمان فرصت بهبود نسبی سود صادراتی خواهد داشت، مشروط بر آنکه قیمت تمام‌شده رقابتی باشد. اگر مقررات عرضه (سهمیه‌ها، محدودیت خرید) اصلاح نشوند، ریسک ایجاد بازار سیاه، انحصار منطقه‌ای و نارضایتی عمومی افزایش خواهد یافت.

۶ ماهه اول سال ۱۴۰۴ برای صنعت سیمان ایران دوره‌ای ترکیبی از فرصت و چالش بود. از یک سو، رکورد ارزش فروش و افزایش تولید در برخی ماه‌ها نشان داده که ظرفیت رشد وجود دارد؛ از سوی دیگر، مشکلات جدی تامین انرژی، ناهماهنگی در آمارها، مقررات سهمیه‌ای عرضه و فشار هزینه‌ای، موانعی برجسته هستند. اگر دولت و بخش خصوصی بتوانند تمرکز خود را بر تامین انرژی پایدار، اصلاح مقررات عرضه، بهبود زیرساخت حمل‌ونقل و تسهیل صادرات بگذارند، نیمه دوم ۱۴۰۴ می‌تواند فرصتی برای بازیابی بخشی از ظرفیت‌ها باشد. اما اگر چالش‌های انرژی و مقرراتی ادامه یابند، احتمال افت بیشتر تولید و فشار بر بازار داخلی وجود دارد.