نقش قراردادهای آتی و اختیارمعامله در صنعت انرژی ایران با نگاهی جهانی

شنبه 1404/03/17 04:00 دسته بندی: بورس کالا کد خبر: 40916

درواقع قراردادهای آتی عمدتا به‌منظور تثبیت قیمت مورد استفاده خریداران، فروشندگان و توزیع‌‌‌کنندگان کالاهای انرژی قرار می‌گیرند. درنتیجه‌‌ معاملات این دسته از بازیگران بازار، قیمت به صورت کارآیی شناسایی شده و می‌‌‌تواند در فرمول‌‌‌ شاخص‌‌‌های انرژی مختلف به کار رود. همچنین این قراردادها به‌عنوان دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرند. این در حالی است که قراردادهای اختیارمعامله علاوه بر هدف پوشش ریسک قیمت، امکانی را برای سرمایه‌گذاران خرد با ریسک‌‌‌پذیری کمتر ایجاد می‌کنند تا از نوسانات مطلوب بازار انرژی از طریق این قراردادها بهره‌‌‌مند شوند. اگرچه قراردادهای اختیارمعامله نیز ریسک‌‌‌های مخصوص به خود را دارند، اما به‌طور مثال برای خریدار این قراردادها سقف ریسک محدود به پریمیوم پرداختی اولیه است. در بورس‌کالای نیویورک که زیرمجموعه گروه بورس‌کالای شیکاگو به شمار می‌رود، زمانی که مشتریان قصد تحویل نفت خام را دارند، وارد معامله قراردادهای آتی نفت خام می‌‌‌شوند، در حالی که برای رفع نگرانی از نوسانات نامطلوب قیمت نفت خام، به پوشش ریسک موقعیت‌‌‌های اتخاذشده خود در قراردادهای آتی می‌‌‌پردازند. بنابراین در این بورس به جای آنکه با قراردادهای اختیارمعامله مبتنی بر کالای نفت خام مواجه باشیم، با قراردادهای اختیارمعامله مبتنی بر قراردادهای آتی نفت خام سروکار داریم. درواقع مشتریان می‌‌‌خواهند نوسانات نامطلوب قیمت در قراردادهای آتی نفت خام را پوشش دهند؛ قراردادهای آتی نفت خامی که در آن موقعیت اتخاذ کرده و در سررسید آن قصد تحویل کالای نفت خام را دارند.

فهم این تفاوت‌‌‌ها در ابزارهای مشتقه مختلف، می‌‌‌تواند راه‌‌‌گشای راه‌‌‌اندازی قراردادهای مناسب‌تر و بازار هدف آموزشی صحیح‌‌‌تر برای هریک از این ابزارها باشد. زمانی که به وضعیت راه‌‌‌اندازی قراردادهای آتی انرژی در دنیا نیز نگاهی بیندازیم، متوجه خواهیم شد بازارهایی که در حال حاضر از بلوغ مناسبی بهره‌‌‌مند هستند، ابتدا قراردادهای آتی خود را به صورت تحویلی تعریف و خریداران و فروشندگان کالا را درگیر این بازار و ابزار کرده‌‌‌اند. پس از گذر زمان و کشف قیمت مناسب در این ابزار، این بازارها برای سفته‌‌‌بازان جذاب شده و موجب ورود آنها به این قراردادها شده است. ورود سفته‌‌‌بازان به این بازار، موجب انتقال ریسک از سوی پوشش‌‌‌دهندگان ریسک به سفته‌‌‌بازان می‌شود که هریک از بازیگران را به سمت اهداف مدنظر خود هدایت می‌کند. به این ترتیب نحوه تسویه در سررسید قراردادها به مرور زمان گرایش بیشتری به سمت تسویه نقدی پیدا کرده است؛ به‌طوری که در حال حاضر‌ درصد بسیار ناچیزی از معاملات قراردادهای آتی انرژی در دنیا منتهی به تحویل دارایی پایه آن می‌‌‌شوند و عمدتا به صورت نقدی تسویه و خاتمه می‌‌‌یابند. باید توجه کرد که این امر پس از بلوغ این بازارها شکل گرفته است.

از دیگر نکات مهم بازارهای مشتقه در دنیا راه‌‌‌اندازی قراردادهای آتی مختلف و پذیرش عدم‌موفقیت احتمالی آنها طی زمان است. با نگاهی تاریخی به قراردادهای آتی انرژی در دنیا از سپتامبر ۱۹۷۴ تا سپتامبر ۲۰۰۱ درمی‌‌‌یابیم که از میان ۵۲قرارداد آتی مبتنی بر کالاهای انرژی راه‌‌‌اندازی‌شده در جهان طی این مدت (نفت خام، نفت گاز، نفت کوره، روغن سوخت حرارتی، بنزین، پروپان، گاز طبیعی، نفتا، برق و زغال‌سنگ) تنها ۱۱قرارداد در حال حاضر فعال باقی مانده‌‌‌اند و سایر قراردادها به مرور زمان غیرفعال شده‌‌‌اند. در میان قراردادهای فعال موجود نیز دو قرارداد طی زمان و براساس نیاز مشتریان مورد بازبینی قرار گرفته‌‌‌اند. بنابراین انتظار محتمل از راه‌‌‌اندازی قراردادهای آتی با نگاهی تاریخی بیانگر این است که با احتمال حدود ۸۰‌درصد انتظار عدم‌موفقیت وجود دارد. این درحالی است که کلیه ۱۱قرارداد فعال فوق تنها در دو بورس‌کالای نیویورک (زیرمجموعه گروه بورس‌کالای شیکاگو) و بورس بین‌‌‌قاره‌‌‌ای معامله می‌‌‌شوند که دارای زیرساخت‌‌‌های فناوری معاملاتی و تسویه و پایاپای معاملات پیشرفته و فضای معاملاتی بین‌المللی با مشتریان از سراسر جهان هستند. با این نگاه و تعدیل نگرش به راه‌‌‌اندازی قراردادهای آتی انرژی می‌‌‌توان تصمیمات صحیح‌‌‌تری برای راه‌‌‌اندازی قراردادهای آتی انرژی در ایران داشت.

در پایان باید توجه کرد، اگرچه در ابتدا فهم قراردادهای آتی انرژی و پذیرش انجام معامله و حتی انجام تحویل از طریق این قراردادها پیچیده و امکان‌‌‌ناپذیر به نظر می‌رسد، اما قراردادهای موفق مانند قراردادهای آتی نفت خام برنت، وست‌تگزاس و عمان-دبی و نقش قیمت‌گذاری این قراردادها در صنعت نفت خام جهان، نشان از اهمیت و جایگاه ویژه این قراردادها دارد. نکته حائز اهمیت این است که مسیر رسیدن به قراردادهای موفق آتی در حوزه انرژی و فهم نقش این قراردادها در صنعت انرژی در ایران چگونه طی می‌شود. قطعا تا زمانی که نیاز واقعی به این قراردادها در این صنعت حس نشود، مسیر دشواری پیش‌‌‌رو خواهد بود.

* مدیر عملیات بازار مشتقه بورس انرژی ایران