راه‌های پیوستن به دولت الکترونیک در ایران

ممنوعیت حضور خبرنگاران

بیست‌وپنجمین نمایشگاه تلکام روز دوشنبه در حالی آغاز به‌کار کرد که به‌دلیل حضور محمدرضا عارف، معاون اول ریاست‌جمهوری، خبرنگاران حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات امکان آن را نداشتند که در مراسم افتتاحیه حضور یابند؛ اتفاقی که انتقادات بسیاری را از سوی رسانه‌ها و فعالان این حوزه به همراه داشت. عارف در این افتتاحیه با اشاره به برخی از مشکلات جدی در زمینه ورود برخی کالاهای دیجیتالی و هوشمند به کشور گفت: «در یک زمان یک مدل گوشی خاص وارد کشور می‌شود و طبیعتا‌ خدمات پس از فروش آن محصول اجباری و به عهده تولید کننده است؛ اما به‌دلیل برخی از مسائل خدمات پس از فروش با هزینه وحشتناک به مصرف‌کننده می‌رسد؛ زیرا شفاف عمل نکرده‌ایم و از طریق بی‌راهه‌ها و افراد غیرمتخصص وارد شده‌ایم که وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال بررسی و سامان یافتن این مساله است. ثروت ملی و منابع مردم برای سرویس‌هایی که به عهده فروشنده است، هدر می‌رود.»

معاون اول رئیس‌جمهور همچنین معتقد بود به‌دلیل برخی از راهبردها کالاهای با کیفیت پایین به جای کالای استاندارد تحویل و خدماتی که وظیفه آنها است با پول کلان و معطلی به مردم تحویل می‌شود. عارف در این‌باره افزود: «این نمایشگاه و جلسات تخصصی باید به دولت راهکار دهند. انتظار ما از بیست‌وپنجمین نمایشگاه ایران‌تلکام این است که در پایان برگزاری این نمایشگاه یک جمع‌بندی برای اتخاذ اقدامات به دولت ارائه دهد.» او همچنین توضیحاتی درخصوص سهم فناوری اطلاعات در تولید ناخالص داخلی ارائه داد و گفت: «باید دید سهم فناوری اطلاعات در تولید ناخالص داخلی چیست و باید تکلیف کنیم ۱۰درصد از سهم تولید ناخالص داخلی از حوزه فناوری اطلاعات باشد.»

ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، به‌عنوان یکی دیگر از ‌میهمان‌های این افتتاحیه استفاده حداکثری از تولید داخل و شرکت‌های دانش بنیان، بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا و تنظیم‌گری در حوزه داده و هوش مصنوعی را از مهم‌ترین برنامه‌های این وزارتخانه اعلام کرد و گفت: «نیروی انسانی بزرگ‌ترین داشته و سرمایه ما است که در سال‌های اخیر مورد کم لطفی قرار گرفته است و باید از این سرمایه در حوزه فناوری اطلاعات به خوبی استفاده کنیم.»

در این بین دیگر سخنرانان نیز به نقش فناوری اطلاعات برای دستیابی به اهداف برنامه هفتم اشاره کردند. در این راستا صدیف بیک‌زاده، مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران، در مراسم افتتاح بیست‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی مخابرات، فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال نیز اظهار کرد یکی از ملزومات اساسی برای دستیابی به رشد ۸درصدی برنامه هفتم توسعه، برپایی چنین نمایشگاه‌هایی است که منجر به رشد ۲۳درصدی صادرات خواهد شد. بیک‌زاده همچنین بیان کرد: «رویکرد ما ارائه خدمات به استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان است و بسته‌های حمایتی خود را برنامه‌ریزی کرده‌ایم.»

روز توافق‌ها

برخی رسانه‌ها روز دوم از نمایشگاه تلکام را روز توافق‌ها نامیدند؛ روزی که با امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد شرکت مخابرات ایران و شرکت‌های مختلف آغاز شد و با انتشار خبر رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی پایان یافت. در این راستا، نخستین مراسم نیز مربوط به برگزاری آیین امضای تفاهم‌نامه‌های شرکت مخابرات ایران با حضور ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و محمد جعفرپور، مدیرعامل شرکت مخابرات ایران بود. جعفرپور، مدیرعامل شرکت مخابرات ایران در این‌باره گفت: «یک‌میلیون اتصال فیبرنوری منازل و کسب‌وکارها را هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی کرده‌ایم که منابع خود را مانند حوضچه‌ها در اختیار سایر حوزه‌ها قرار دهیم. همچنین سعی کردیم از توانمندی شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی که از پروانه رگولاتوری برخوردار هستند، در حوزه برقراری ارتباط فیبرنوری استفاده کنیم و ۱۶قرارداد بین شرکت مخابرات ایران و شرکت‌های Servco منعقد خواهد شد تا به این صورت در حوزه توسعه فیبرنوری همکاری داشته باشیم. تفاهم‌نامه‌ها در راستای به اشتراک‌گذاری زیرساخت‌های مراکز داده است و در همین جهت از ابر مخابرات ایران رونمایی خواهیم کرد. ابر مخابرات به نام ابرما در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و توسعه پلتفرم‌های ابری در راستای استفاده بهینه از منابع است تا در کنار فیبرنوری سرویس‌های دیگری نیز ارائه کنیم.

جعفرپور اعلام کرد مهم‌ترین نکته ابرما توزیع‌شدگی قابل توجهی است‌ که در مراکز مخابراتی وجود دارد. در حال حاضر بیش از ۱۱هزار مرکز مخابراتی وجود دارد که ۲هزار مرکز از آنها شهری هستند. او همچنین افزود: «در ابرما دو سرویس ارائه می‌دهیم که تاکنون در کشور نداشته ایم؛ یکی از این سرویس‌ها GPU As a service است که نیاز استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان است. سرویس بعدی گیمینگ است که بستری برای بازی‌هایی است که منابع عظیمی نیاز دارند و کاربران می‌توانند با تلویزیون و اینترنت معمولی به بازی بپردازند. برخی از این بازی‌ها تا ۵۰۰میلیون تومان هزینه‌بر بودند. رویکرد نهایی ما با توسعه فیبرنوری در زیرساخت‌های ارتباطی، رویکرد هوش مصنوعی است و برای توسعه این فناوری نیاز به ارتباطات قوی داریم و لازمه آن توسعه است.» مدیرعامل شرکت مخابرات ایران توضیح داد: «حداکثر طی ۶ماه آینده هوش مصنوعی مخابرات را هم ارائه می‌کنیم.»

محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهوری، به‌عنوان دیگر ‌میهمان روز دوم نمایشگاه تلکام با بیان اینکه ارائه اینترنت به مردم با سرعت‌های بالا قابل تقدیر است، گفت: من هم در منزل از فیبرنوری استفاده می‌کنم و امیدوارم با توسعه این فناوری جدید، همه مردم بتوانند به سرعت‌های بالای اینترنت دسترسی داشته باشند.

فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز در حاشیه بازدید از این نمایشگاه توضیحاتی درخصوص رفع فیلترینگ ارائه داد. دومین روز تلکام مورخ چهارم دی ماه همزمان با تاریخی بود که در جلسه شورای عالی فضای مجازی دو پلتفرم واتس‌اپ و گوگل‌پلی رفع فیلتر شدند.

گذار از اقتصاد سنتی

فردای رفع فیلترینگ دو اپلیکیشن، حمید فتاحی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و محمدامین آقامیری، رئیس مرکز ملی فضای مجازی ‌میهمان نمایشگاه تلکام بودند. محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی، درخصوص جلسه اخیر شورای عالی فضای مجازی سخنی به میان نیاورد و حاضر به مصاحبه با خبرنگاران نشد؛ اما در حاشیه بازدید از نمایشگاه درخصوص توسعه شبکه ملی اطلاعات گفت: «خوشبختانه امسال دستاوردهای ارائه‌شده از حوزه زیرساختی و ارتباطاتی به سمت هوشمندسازی خدمات متمایل شده که این یک فرصت برای توسعه شبکه ملی اطلاعات است. هر چقدر بتوانیم از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان برای صنایع، زندگی عموم مردم و کسب‌و‌کار‌ها استفاده کنیم، بازدهی بیشتری در کیفیت خدمات و سهولت دسترسی خواهیم داشت.»

همچنین پنل‌های سومین روز از نمایشگاه تلکام به توسعه اقتصاد دیجیتال اختصاص داشت. در این راستا شهاب لطفعلی، مشاور هیات‌مدیره شرکت مخابرات ایران، در پنل گذر از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجیتال در ارائه‌ای با همین نام به مفاهیم اصلی در حوزه اقتصاد دیجیتال پرداخت و بیان کرد: «سه مفهوم اصلی در حوزه اقتصاد دیجیتال وجود دارد؛ نخست پردازش، پس از آن ذخیره‌سازی و در نهایت انتقال. در نمایشگاه تلکام نیز روی انتقال سرمایه‌گذاری ویژه‌ای انجام شده است؛ به‌ویژه روی شبکه‌های موبایل و شبکه نسل ششم. این پیشرفت در زمینه ذخیره‌سازی نیز موثر بوده و در نهایت این تحول در حوزه دیجیتال باعث شده است مفهوم اقتصاد تغییر پیدا کند. سرعت تغییر از دهه۸۰ میلادی بسیار بالا بوده است، اکنون زمانی که از اقتصاد دیجیتال نام می‌‌بریم روی اقتصاد ترکیبی تاکید داریم؛ یعنی همان نقطه که مساله داده اهمیت پیدا می‌کند.»

لطفعلی همچنین معتقد است هنگامی که درباره اقتصاد دیجیتال صحبت می‌کنیم، در واقع منظور ما اقتصادی است که بر داده بنا شده است؛ بنابراین مهم‌ترین عنصر در اقتصاد دیجیتال نیز داده است. او در این‌باره افزود: «یکی از حالت‌های داده مواردی است که اکنون ما روی سیستم‌های خود ثبت کرده‌ایم؛ اما لایه‌های بالاتر نیز دارد؛ برای مثال تجزیه و تحلیل و بینش. تجزیه و تحلیل یعنی شما بتوانید داده‌ها را تحلیل کنید و بینش یعنی از دل این داده‌ها الگو استخراج کنید. اگر کسی بتواند به اقتصاد مبتنی بر داده برسد یعنی به اقتصاد دیجیتال نیز رسیده است. به معنای دیگر داده روی بستر فناوری برده می‌شود که روی پردازش، ذخیره‌سازی و انتقال اثرگذار بوده است. تغییر در این سه تکنولوژی باعث شده است نحوه تولید، توزیع و مصرف عوض شود.»

ارائه محمود زنوزی راد، دبیر کمیسیون اقتصاد دیجیتال اتحادیه صادرکنندگان برق و مخابرات، به‌عنوان دیگر سخنران این پنل به دولت الکترونیک اختصاص داشت. او در این خصوص گفت: «سه رکن شفافیت، کارآیی و مردم‌سالاری، دولت الکترونیک نام می‌گیرد. یعنی آن زمینه‌ای که دولت فراهم می‌کند تا فعالیت‌ها به‌صورت اقتصادی روی بستری آورده شود. اما در دولت الکترونیک ما هیچ‌کدام از شرایط و اصول رعایت نمی‌شود.»

زنوزی‌راد بخشی دیگر از ارائه خود به وظایف دولت الکترونیک اختصاص داد و افزود: «از جمله مهم‌ترین وظایف دولت الکترونیک به کاهش بوروکراسی دست و پاگیر مربوط می‌شود. پس از آن نیز مواردی مانند ارائه خدمات الکترونیک، افزایش بهره‌وری و شفافیت امور و کاهش رشوه‌خواری قرار دارد؛ مساله‌ای که در ایران تاکنون در دولت الکترونیک مشاهده نشده است.»

او همچنین به چالش‌های دولت الکترونیک در ایران نیز اشاره کرد و گفت: «برای بهبود عملکرد دولت الکترونیک در ایران چند چالش اصلی وجود دارد؛ نخست به عوامل فرهنگی؛ باید ذهنیت افراد و ارائه‌دهندگان در این سیستم را توجیه کرد تا خدمات بهتری ارائه دهند. همچنین به‌دلیل وجود تحریم‌ها محدودیت منابع وجود دارد که باید با پیدا کردن راهکارهایی شرایط ان را بهبود بدهیم و زیرساخت‌های لازم را برای آن فراهم کنیم. اکنون زمان آن فرا رسیده است که خود را به‌روز کنیم. ما برای بهبود فضای کسب‌وکار خود نیاز داریم که از دولت الکترونیکی به دولت هوشمند برسیم. این در حالی است که طی این سال‌ها هنوز نتوانسته‌ایم به معنای واقعی به دولت هوشمند دست پیدا کنیم. این دولت نیاز به مقدماتی دارد که ما باید برای هوشمندسازی دولت آماده کنیم. ما احتیاج به یک تغییرپارادام داریم تا دولت الکترونیک را تبدیل به هوشمند کنیم.»

زنوزی‌راد تاکید کرد ارتباط بین دولت‌داری مناسب و دولت الکترونیک در این است که دولت الکترونیک در نهایت باید به یک حکومت‌داری بهتر منجر شود؛ در غیر این صورت نتیجه می‌گیریم مسیری که طی شده، مسیر درستی نبوده است.

سخنران بعدی این پنل به توضیحاتی در خصوص مکانیزم‌های حرکت از اقتصاد سنتی به سمت اقتصاد دیجیتال از نگاه یک مشاور کسب‌وکار پرداخت. بابک خزایی، مشاور کسب‌وکار در این‌باره بیان کرد: «این حرکت یک فرآیند چندبعدی است که نیاز به تغییرات ساختاری در سازمان و حوزه‌های مختلف مانند مدل‌های کسب‌وکار و فرهنگ سازمانی و همچنین سیاستگذاری دارد. برای این گذار نیاز است که سازمان‌ها در استراتژی‌های دیجیتال خود بازنگری و اگر چنین استراتژی ندارند، آن را خلق کنند. همچنین زیرساخت‌های فناوری باید ارتقا پیدا کند و در حوزه آموزش و بهبود مهارت‌ها سرمایه‌گذاری انجام شود. تغییر فرهنگ سازمانی در این زمینه یکی از مواردی است که در ایران به آن توجه نمی‌شود، اگر فرهنگ سازمانی تغییری نکند عملا حرکت به سوی اقتصاد دیجیتال با چالش‌های متعددی مواجه می‌شود؛ زیرا فناوری را می‌توان تغییر داد، اما فرهنگ سازمانی فرآیند پیچیده‌تری دارد.»

آخرین روز نمایشگاه تلکام بیست‌وپنجم پربازدیدکننده‌ترین روز این نمایشگاه بود. بهزاد اکبری، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیر ساخت و عضو هیات علمی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس در آخرین روز از نمایشگاه و در خلال بازدید از آن اعلام کرد که قصد دارد سرویس کلادما را توسعه دهد و تعداد آن را بیشتر کند. او همچنین بیان کرد: «اگر مخابرات بخواهد کلادما را توزیع کند، ما این آمادگی را داریم که آن را به یکدیگر متصل کنیم؛ بدون محدودیت ظرفیت و بدون هیچ مشکلی آن را توسعه خواهیم داد. ما این قابلیت را داریم که در همه نقاط کشور حتی نقاط محروم بدون محدودیت زیرساخت‌ها را فراهم کنیم. ما می‌توانیم نت‌های کلادما را به یکدیگر متصل کنیم. در یک کلام آمادگی حضور در فضاهایی که در اختیار ماست، داریم.»

کارشناسان معتقدند در یک جمع‌بندی از تلکام امسال می‌توان گفت صنعت ارتباطات کشور توسعه فیبر نوری، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا را برای آینده هدف‌گذاری کرده است.