بازیگران تازه به دنبال سهم‏‏‌گیری از بازار با ایجاد فضای رقابتی هستند

شکل‏‏‌گیری موج اعتراض به انحصارگرایی در بازار سفارش آنلاین غذا

بازار فروش آنلاین غذا یکی از حوزه‌‌‌های پرطرفداری است که اکنون در سراسر دنیا جای ویژه‌‌‌ای برای خود در زندگی مردم باز کرده و پلتفرم‌‌‌های گوناگونی طی سال‌های اخیر به آن ورود کرده‌‌‌اند، اما برای اغلب کاربران ایرانی این بازار با یک اسم گره خورده است. مساله انحصارگرایی در این بازار با ورود رقبای تازه نارضایتی‌‌‌های بیشتری را برانگیخته است و این بازیگران نوظهور اکنون خواهان آن هستند تا بستر رقابتی‌‌‌تری در بازار برای آنها مهیا شود. به این ترتیب موج تازه‌‌‌ای از شکایت بازیگران نوظهور بازار سفارش آنلاین غذا از ایجاد بازار انحصاری برای یک‌شرکت، شکل گرفته است که اتفاقا با شکایت شرکتی کلید خورده که محدوده فعالیت آن بیشتر در شهرهای جنوب کشور است. این در حالی است که ظاهرا یک بازیگر تازه‌‌‌وارد دیگر هم که می‌‌‌تواند رقیبی بالقوه هم باشد، علیه این انحصار به شورای رقابت شکایت کرده است.

یک شنبه 1404/09/23 21:03 دسته بندی: بازار دیجیتال کد خبر: 26280

آفت بازار غیررقابتی

ماجرای انحصاری شدن بازار سفارش غذای آنلاین با شکایت زودکس از اسنپ‌‌‌فود در دو هفته گذشته جریان‌‌‌ساز شد. پلتفرم زودکس به‌‌‌تازگی شکایتی را از اسنپ‌‌‌فود در شورای رقابت به ثبت رسانده که باعث شده است زمزمه‌‌‌های اعتراض برخی پلتفرم‌‌‌های دیگر حوزه فروش آنلاین غذا نیز در این فضا به گوش برسد. شرکت زودرسان کیهان کریمان که با نام تجاری زودکس شناخته می‌شود، یکی از پلتفرم‌‌‌های سفارش آنلاین غذاست و طی پنج‌سال گذشته در ۹شهر ایران شامل مشهد، شیراز، کرمان، بندرعباس، قم، سیرجان، رفسنجان، جیرفت و جزیره کیش فعالیت می‌کند. زودکس در متن شکایت خود آورده است که اسنپ‌‌‌فود رفتاری ضدرقابتی و انحصارگرایانه در بازار دارد که منافع دیگر پلتفرم‌‌‌ها را تحت‌تاثیر قرار داده است.

بررسی‌‌‌های میدانی خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» در این زمینه نشان می‌دهد که اسنپ‌‌‌فود در قراردادهای خود با رستوران‌‌‌ها بندهایی را اعمال می‌کند که باعث می‌شود انحصار بازار در اختیار‌‌‌ این شرکت باشد. یکی از اصلی‌‌‌ترین این بندها شامل امتیازاتی است که پلتفرم اسنپ‌‌‌فود برای این رستوران‌‌‌ها اختصاص می‌دهد؛ در صورتی که فروش انحصاری خود را به اسنپ‌‌‌فود بسپارند. فعالان این حوزه معتقدند این اقدامات اسنپ‌‌‌فود نتیجه‌‌‌ای به‌‌‌جز سیطره اتمسفر انحصاری در بازار ندارد و این مساله علاوه بر ضرر رقبا و مسمومیت بازار، رفاه مصرف‌کننده را نیز تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.

بابک هوشمند، مدیرعامل زودکس، درباره شکایت این پلتفرم از اسنپ‌‌‌فود، به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: «شکایت زودکس به‌‌‌تازگی در شورای رقابت ثبت شده است و اکنون منتظر هستیم شورا وقتی را تعیین کند تا دو طرف اظهارات خود را ارائه دهند. اسنپ‌‌‌فود پیشنهادهایی به رستوران‌‌‌ها ارائه می‌دهد مبنی بر اینکه در ازای دریافت خدمات اضافه، با پلتفرم زودکس و هیچ پلتفرم دیگری در زمینه فروش آنلاین غذا همکاری نکنند. تا سال گذشته اقداماتی در جهت انحصاری کردن بازار وجود نداشت و این اقدامات اسنپ‌‌‌فود نیز از آن زمان ایجاد شده است. زودکس طی پنج‌سال توانسته است رشد خوبی را تجربه کند و اگر شورا بتواند در این ماجرا تصمیم درستی بگیرد، نه‌‌‌تنها برای زودکس اتفاقات مثبتی رقم می‌‌‌خورد و می‌‌‌تواند در شهرهای جدیدی شروع به فعالیت کند، بلکه برای کسب‌وکارهایی که تازه می‌‌‌خواهند راه خود را در این بازار شروع کنند، فضایی فراهم می‌شود تا استارت‌آپ‌‌‌های بزرگ نتوانند از قدرت خود برای انحصاری شدن بازار استفاده کنند.»

در این بین اظهارات کارشناسان مرکز مطالعات رقابت و توسعه نیز نشان می‌دهد که آنها با جمع‌‌‌آوری مستندات در این زمینه در تلاش هستند تا نظر مثبت شورای رقابت را جلب کنند و در نهایت نیز از ایجاد انحصار در این فضا بکاهند؛ اقدامی که صحبت‌‌‌های محمدمهدی جعفریان، مدیرعامل این مرکز، با «دنیای‌اقتصاد» به آن مهر تایید می‌‌‌زند. او در این باره می‌‌‌گوید: «شکایتی که به‌‌‌تازگی ثبت شده است در مرحله بررسی در شورای رقابت قرار دارد و اکنون در انتظار هستیم تا جلسات بعدی برگزار و رای نهایی صادر شود. با رفتارهای اسنپ‌‌‌فود چالشی ایجاد شده است که اگر پلتفرمی مانند زودکس بخواهد به برخی شهرها ورود کند با مانع انحصار روبه‌‌‌رو می‌شود و نمی‌‌‌تواند به تعداد قابل‌توجهی رستوران دسترسی پیدا کند و به همین دلیل نیز قادر نیست فعالیت خود را به صورت گسترده به انجام برساند. مرکز مطالعات توسعه و رقابت در تلاش است تا اتفاق خوبی در این زمینه رقم بخورد و نشان داده شود که این رفتار بازار را به سمت انحصاری شدن می‌‌‌برد و نفع مصرف‌کننده را به طرق مختلف تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این موضوع برای آینده این بازار آسیب‌‌‌زاست. اکنون با جمع‌‌‌آوری اطلاعات حقوقی و اقتصادی تلاش شده است تا شورا رای خوبی صادر کند و فضای رقابتی در این بازار بیشتر حاکم شود.»

یک رقیب بالقوه و شاکی جدید

حالا به نظر می‌رسد که زودکس تنها شاکی کنونی اسنپ‌‌‌فود در شورای رقابت نیست و پای تپسی‌‌‌فود نیز به این جریان باز شده است. روابط عمومی سرویس تپسی‌‌‌فود با تایید این موضوع به «دنیای‌اقتصاد» اعلام کرده است که شکایت تپسی‌‌‌فود نیز به دلایلی مشابه زودکس انجام شده و این پلتفرم نیز به انحصاری شدن بازار سفارش آنلاین غذا معترض است. تپسی در مردادماه امسال از سرویس سفارش آنلاین خود در حوزه غذا رونمایی کرده و تا امروز سرویس سفارش غذای آنلاین تپسی در دو شهر مشهد و شیراز برای کاربران فعال شده است. تپسی‌‌‌فود که قصد دارد به‌‌‌زودی در سایر شهرها از جمله تهران نیز فعالیت خود را آغاز کند، اعلام کرده است که اسنپ‌‌‌فود با وجود شکایت‌‌‌های متعدد، همچنان به این اقدامات خود پایان نداده و تنها شکل آن را تغییر داده است.

نگین انصاری، معاون حقوقی تپسی، درباره این شکایت اعلام کرد: «وضعیت اقتصادی مسلط اسنپ‌‌‌فود و حتی فراتر از آن انحصار خالص آن در بازار سفارش آنلاین غذا، این شرکت را در شرایط ممتازی برای انجام اقدامات ضد رقابتی متعدد قرار داده است که نتایج آن را امروز برای ورود به بازار سفارش آنلاین غذا و جذب رستوران‌‌‌ها برای تپسی‌‌‌فود می‌‌‌توان دید. تپسی‌‌‌فود اقدامات‌‌‌ خود برای جذب رستوران‌‌‌ها در تهران را از شهریورماه شروع کرده است و می‌‌‌توان دید که این شرکت، نه‌تنها اقدامات ضدرقابتی سابق خود را که پیش‌تر در شورای رقابت به سبب ارتکاب آنها محکوم شده بوده، در شکلی نوین ادامه داده، بلکه به آن شدت بخشیده است. توضیح آنکه اسنپ همچنان قراردادهای انحصاری با رستوران‌‌‌ها‌‌‌ را حفظ کرده است و در قالب این قراردادها، به رستوران‌‌‌های طرف قرارداد متعهد شده در صورت فعالیت انحصاری با اسنپ‌‌‌فود به ایشان مزایای ویژه‌‌‌ای شامل تخفیف در کمیسیون، تبلیغات و بهبود امتیاز عملکرد تخصیص دهد.» بنا بر اعلام روابط‌عمومی تپسی، این شکایت با محوریت «ایجاد مانع برای ورود رقبای جدید به بازار» با استفاده از محدود کردن رستوران‌‌‌ها به همکاری با سایر پلتفرم‌‌‌ها انجام شده است.

قوانینی علیه انحصار

با تمام اینها اما اسنپ‌‌‌فود سیاست سکوت را اتخاذ کرده و همچنان اظهارنظری درباره این شکایت‌‌‌ها نکرده است. در همین راستا، پیگیری‌‌‌های خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» از مسوولان اسنپ‌‌‌فود هم راه به جایی نبرد و آنها اعلام کردند که ترجیح‌‌‌ می‌دهند فعلا درباره این موضوع اظهارنظر نکنند. این در حالی است که موضوع انحصار اسنپ‌‌‌فود بر بازار سفارش آنلاین غذا سال‌هاست که مطرح است. کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که شکل مواجهه اسنپ‌‌‌فود در موارد مشابه طوری بوده است که گویا فعالیت این سرویس در مقطعی رونق گرفته که رقیبی جدی در حوزه سفارش آنلاین غذا وجود نداشته است.

این در حالی است که طی آن سال‌ها هم اسنپ‌‌‌فود با رقبای کوچک‌تری مقابله کرده و به‌تدریج آنها را از این بازار کنار گذاشته است؛ گواه این موضوع هم اتفاقی است که برای چیلیوری افتاد. چیلیوری در سال ۱۳۹۸ از اسنپ‌‌‌فود به دلیل رفتار غیررقابتی به شورای رقابت شکایت کرد. در پرونده این شرکت، شورای رقابت همکاری رستوران‌‌‌ها با شرکت‌های رقیب را که باعث لغو قرارداد یا جریمه قابل‌‌‌توجه از سوی اسنپ‌‌‌فود می‌‌‌شد، مصداقی از محدود کردن معاملات با رقیب در قسمت ۲ در بند «الف» ماده ۴۵ تشخیص داده بود. در نهایت اما این رأی شورای رقابت در دیوان عدالت اداری نقض شد و در نتیجه شرکت چیلیوری مجبور به خروج از بازار شد.

با این همه اما حالا ورود بازیگران تازه به بازار سفارش آنلاین غذا موضوع انحصار در این بازار را پررنگ‌‌‌تر کرده و احتمالا به اقدامات جدی‌‌‌تری در این زمینه منتهی خواهد شد. بازار سفارش آنلاین غذا که انتظار می‌رود با ورود بازیگران جدید و رقابت بیشتر، رونق و تنوع بهتری هم پیدا کند حالا شاهد ورود نام‌‌‌های آشنای دیگری هم هست. در اردیبهشت سال‌جاری، فیدیلیو هم که پیش از این در زمینه نقد و بررسی کافه‌‌‌ها و رستوران‌‌‌ها فعالیت داشت، از ورود خود به بازار سفارش آنلاین غذا خبر داد. فیدیلو در آن زمان مدعی شد که با گذشت ۱۵سال از آغاز فعالیت خود، حدود یک‌میلیون کاربر دارد و در طول یک‌سال و نیم گذشته مشغول کار روی این محصول جدید بوده است.

رفتارهای ضدرقابتی و انحصارگرایانه سال‌هاست که در تمام دنیا اعتراض شرکت‌ها را به دنبال داشته و به طور جدی از سوی رگولاتورها و قانون‌گذاران دنبال می‌شود. در این راستا در کشورهای پیشرفته قوانین ضدانحصاری برای فعالیت شرکت‌ها وجود دارد. محمدمهدی جعفریان، مدیرعامل مرکز مطالعات توسعه و رقابت، نیز در این باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: «اکنون در دنیا با این رفتار مخالف هستند و در اتحادیه اروپا با تصویب قانون‌‌‌ بازارهای دیجیتال در مقابل این‌گونه رفتارها از سمت پلتفرم‌‌‌های بزرگ می‌‌‌ایستند و به آنها اجازه نمی‌‌‌دهند که در قراردادهای خود از تخفیف‌‌‌های مشروط استفاده کنند یا به آنها اجازه داده نمی‌شود برای رستوران‌‌‌های طرف قرارداد شرط منع همکاری رقبا بگذارند.» به عقیده کارشناسان دلیل چنین اقداماتی آن است که این شروط، فضای رقابت را محدود می‌کند و در درازمدت، هم رفاه مصرف‌کننده را مورد هدف قرار می‌دهد و هم موجب تنزل میزان خلاقیت و نوآوری خواهد شد.