پذیرنده خوب تکنولوژی نیستیم/ با حصارکشی نمی‌توان جلوی ورود تکنولوژی را گرفت

فیلم Ex Machina در سال ۲۰۱۵ انسان را آنقدر مسحور کرد که کمتر فردی گمان می‌کرد که روزی این «خیال زیبا» بتواند به…

ضرورت واکاوی ارتباطات انسان در «عصرجدید» به انگیزه‌ای تبدیل شد تا گروه ارتباطات و دانش شناسی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات با همکاری گروه ارتباطات و رسانه انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا به مناسبت« روز جهانی ارتباطات» نشستی تخصصی تحت عنوان «ارتباطات در عصر حاکمیت دیجیتال» با مدیریت افسانه مظفری دانشیار دانشگاه و مدیر گروه علوم ارتباطات و دانش‌شناسی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات و رئیس گروه ارتباطات و رسانه انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا برگزار کند.

این نشست که با حضور محمد محمدپور کارشناس شهر هوشمند، هادی نیلفروشان عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی، امید علی مسعودی رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره و فاطمه امیرحسینی مدرس دانشگاه سوره و نویسنده کتاب فراتر از ارتباطات برگزار شد، مورد استقبال گسترده دانشجویان قرار گرفت.

*نگرانی از کنترل شدن

در ابتدای نشست افسانه مظفری رئیس گروه مطالعاتی ارتباطات و رسانه انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا و مدیر نشست گفت : ایده‌ ساخت هوش مصنوعی قدرتمند و بکارگیری آن در حوزه های مختلف، بسیار جالب است، اما برای بسیاری از افراد ترسناک به‌نظر می‌رسد. اینکه تصور کنیم ربات‌ها در آینده ما را کنترل خواهند کرد و یا جانشین ما خواهند شد و یا در کنار ما زندگی خواهند کرد، هم جالب و هم ترسناک خواهد بود. در اینده با چالش بزرگی در مورد اشتغال انسان‌ها خواهیم داشت، چرا که بیشتر کارها توسط هوش مصنوعی انجام می‌شود. این تکنولوژی مقرون‌بصرفه  بوده و از دقت بیشتری برخوردار خواهد بود. تعریف خلاقیت و هوش در دانشجویانی که این روزها تمام فعالیت‌های خود را با استفاده از هوش مصنوعی انجام می‌دهند، تغییرخواهد کرد.اهمیت استفاده از هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های نوین ما را در این نشست گرد هم اورده است تا در مورد آن به بحث و تبادل نظر بپردازیم. از نظر من فعلاً بهترین کار ممکن، آموزش، یادگیری، تحقیق و مطالعه در مورد سیستم‌های هوش مصنوعی قدرتمند و بررسی نحوه‌ هماهنگ‌کردن اهداف آن‌ها با اهداف خودمان خواهد بود.

* نگاهی فراتر از یک تکنولوژی خاص

عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی در ابتدای نشست ضمن انتقاد به عنوان «حاکمیت دیجیتال» گفت:منظور از عبارت دیجیتالی شدن عموما بهره‌گیری از فناوری  ICT است در حالیکه این مرحله پشت‌سر گذاشته شده است. انقلاب صنعتی چهارم به این نکته اشاره دارد که یک خوشه‌ای از تکنولوژی وجود دارد که با یکدیگر در حال ایجاد انقلاب بزرگ صنعتی هستند که یک جز آن ICT است. در این میان سایر فناوری‌ها هم مطرح است. تمام این اجزا با یکدیگر مناسبات اقتصادی و صنعتی  جدیدی دارند. وقوع این انقلاب، فرهنگ و مناسبات جدیدی را به ارمغان آورده است. بحث دیگر فناوری‌های نوظهور است اما  اگر به حاکمیت دیجیتال اشاره می‌شود. عموما در فضای ICT است. البته این را به عنوان یک نقیصه می‌گیرم که عموما وقتی در مورد انقلاب چهارم صنعتی یا فناوریهای نوظهور صحبت می‌شود، اصولا به مفاهیم شاخص همچون هوش مصنوعی فرومی‌غلتیم،اما نگاه من فراتر از یک تکنولوژی خاص است.

*سه حالت در مواجهه با تکنولوژی

هادی نیلفروشان در ادامه افزود: ما در مرحله‌ای قرار گرفتیم که بهمنی از تکنولوژی نوظهور در حال فروریختن است. در جامعه ایران سه حالت برای مواجهه با تکنولوژی متصور است. یک حالت اینکه ما توسعه‌دهنده باشیم که در چنین شرایطی قرار نداریم. نگاه دوم این است که از این فناوری به عنوان یک «پنجره فرصت» بهره بگیریم برای اینکه ضعف‌های تاریخی خود را پوشش دهیم همچنانکه هند در جریان IT توانست به صف اقتصادهای نوظهور قدرتمند بپیوندد، وگرنه پیشتر اقتصاد قابل توجهی نداشت. البته به این لیست می‌توان مالزی و کره‌جنوبی را اضافه کرد. این کشورها توانستند روی موج سوار شوند و تحولی بزرگ را برای کشورشان رقم بزنند. حالت سوم این است که کشوری بتواند پذیرنده خوبی برای تکنولوژی باشد.

*تردید در مورد جذب تکنولوژی هوش مصنوعی 

نیلفروشان به سخنان پرفسور عبدالسلام پاکستانی الاصل و فیزیکدان اشاره و تصریح کرد: پرفسور عبدالسلام برنده جایزه نوبل تعبیر جالبی را برای کشورهای جهان سوم به کار برده و گفته است که این گشورها همیشه مساله بلندگو دارند. من به خاطر دارم که در افتتاحیه اجلاس سران در سال 76 در تهران، مشکل بلندگو همان روز افتتاحیه با«سوت کشیدن» خودنمایی کرد در حالیکه بلندگو تکنولوژی پیچیده‌ای ندارد اما این نشان داد که ما در «جذب تکنولوژی» و «پذیرش تکنولوژی» مساله داریم یا ماجرایی که در مورد دستگاه خودپرداز روزنامه در مترو میرداماد رخ داد و در نهایت  دستگاه جمع‌آوری شد و فردی کار فروش روزنامه را انجام داد. این مصادیق نشان داد که در موارد تکنولوژی جذب نمی‌شود و در چنین شرایطی،صحبت در مورد جذب تکنولوژی هوش مصنوعی در جامعه، درواقع حرف بزرگی است زیرا  در مورد سقف بلندی صحبت می‌شود که در مورد امکان آن، تردید وجود دارد.

*موانع جذب

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات و مدیر نشست در واکنش به سخنان نیلفروشان گفت: فرایند عدم جذب به دلایل فنی است یا اینکه فرهنگ و ایدئولوژی موجود اجازه نمی‌دهد که این تکنولوژی جذب شود؟

*جوزدگی در برابر تکنولوژی

عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: مصداق دیگر عدم جذب در مورد رایتل است که شعار «تماس تصویری» این اپراتور به دلیل اعتراض مراجع قم محقق نشد. البته بعد از گسترش شبکه‌های اجتماعی این دغدغه به صورت بنیادین از بین رفت. جذب شدن رایتل به دلایل فرهنگی صورت نگرفت. این نکته را مدنظر قرار دهید که ایران داعیه توسعه فناوری و پنجره فرصت ندارد. اما سوال اساسی این است که آیا می‌توان جذب‌کنندگان خوبی برای فناوری بود؟

نیلفروشان گفت:آیا در فرایند پذیرش تکنولوژی نوظهور ما به عنوان یک کاربر تمام ملاحظات و ابعاد مساله را مدنظر قرار می‌دهیم و بعد وارد آن می‌شویم یا اینکه اصولا به این ملاحظات توجه نمی‌شود؟ این نکته را مدنظر قرار دهید که  مردم ایران همیشه دچار یک جوزدگی در برابر فناوریهای نوین هستند برای اینکه ثابت کنند که از دار دنیا عقب نیستیند. سوار موج شده و در نهایت با بدی‌های آن مواجه می‌شوند.

* زمان نامناسب

محمدپور کارشناس شهرهوشمند در واکنش به نیلفروشان گفت: در همه جای دنیا تکنولوژی وارد می‌شود اما به دلیل  اینکه ساختار لازم را ندارد، منسوخ می‌شود همچنانکه تکنولوژی NFC هیچ جای دنیا کاربرد ندارد و منسوخ شدند. گاهی تکنولوژی جدید در زمانی عرضه می‌شود که فرهنگ لازم برای پذیرش آن وجود ندارد. به همین دلیل، عدم پذیرش تکنولوژی در کشور ما به این معنا نیست که مردم در پذیرش مشکل دارند بلکه زمان مناسب نبوده است. البته بین نسل ما و نسل امروز تفاوت وجود دارد زیرا نسل امروز می‌داند که با تکنولوژی باید چگونه رفتار کند. رویه تصمیم‌گیری در مورد هر تکنولوژی و بررسی مزیت‌ها و نقصان‌ها و «مجاب کردن حاکمیت» سختی زیادی داشته و تبدیل به داستان می‌شود زیرا شتاب تکنولوژی نوظهور سرعت گرفته و نمی‌توان مرتب در این مورد دغدغه داشت همچنانکه  ما در web2ماندیم اما دنیا در حال اتمام web3 است مهمتر اینکه ایلان ماسک سنگ بنای  web5  را گذاشت.

*ارزیابی تکنولوژی

نیلفروشان  در ادامه افزود:در سال 1970 کنگره امریکا تصویب کرد که اداره‌ای تحت عنوان اداره ارزیابی تکنولوژی تاسیس شود. هدفش این بود که تکنولوژی جدید باید ارزیابی شود. در سال 1992 این ادره منحل شد بیست سال کار کرد و گزارش‌های آن در سایت دانشگاه  پرینستون وجود  دارد. در سال 2022 دوباره کنگره امریکا تصویب کرد که آن اداره باید دوباره کار خود را شروع کند.

پژوهشگر برگزیده در حوزه ارتباط با صنعت و جامعه تصریح کرد: من زیاد قائل به دخالت دولت نیستم  و این دغدغه را ندارم که دولت باید متولی انجام این کار شود اما باید به یک نهاد اعتماد کرد. ما در این میان با تکنولوژی و حکمرانی مواجه هستیم و تکنولوژی دنبال این است که اهداف خود را محقق کند. موارد بسیار زیادی وجود دارد که دولت با استدلال‌هایی جلوی تکنولوژی را گرفته است. به هر حال هر تکنولوژی جنبه مثبت و منفی دارد و باید یک نهاد عقلانی برای ارزیابی تکنولوژی وجود داشته باشد وگرنه شرایط سختی ایجاد خواهد شد همچنانکه بنیانگذاران هوش مصنوعی به مرحله‌ای رسیدند که خودشان خواستار توقف این روند شدند.

*جایگاه هوش مصنوعی در زندگی انسان

فاطمه امیر حسینی مولف فراتر از ارتباطات به عنوان سخنران نشست گفت:من لازم می‌دانم راجع به تعامل انسان صحبت کنم. فناورهای‌های جدید بدون معطلی و با سرعت در حال پیشرفت هستند که حاصل یک زیست و همگرایی علمی هستند. این زیست و همگرایی سبب شده که در تمام زمینه‌ها پیشرفت‌های بزرگی حاصل شود. تمام این دستاوردها می‌تواند انسان را به انسان بلندمرتبه‌تر ارتقا بدهد. در مورد جایگاه تکنولوژی در زندگی انسان نظرات متفاوتی وجود دارد. اولین نکته‌ای که باید مدنظر قرار داد این است که این تکنولوژی در زندگی انسان قرار است چه جایگاهی داشته باشد.این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است. هوش مصنوعی قرار است که جایگزین انسان شود اما چه نوع جایگزینی قرار است که رخ دهد. جایگزینی به مثابه انسان. در حال حاضر نیازی به این جایگزینی نیست بلکه قرار است تا کارهای روتین را برای انسان انجام دهد.

مدرس دانشگاه سوره تصریح کرد: در حال حاضر، تکنولوژی به آن درجه از هوش رسیده است که برخی از کارها را انجام دهد اما مساله مهم این است که اصلا هوش چیست؟ آیا می‌توان تعریف دقیقی از هوش را داشت؟ تا به امروز تعریف دقیقی ارائه نشده که بتوان برای آن چارچوبی مشخص کرد. باید در علوم دیگر این هوش را جستجو کرد. هوش انواع مختلفی دارد و بشر توانسته آنها را نامگذاری کند. هر انسان می‌تواند هوش‌های متعددی داشته باشد و در آن بدرخشد.

امیر حسینی در ادامه افزود:امکان دارد که ریاضی دان و موزیسین خوبی باشید اما هوش مصنوعی می‌خواهد اینها را گرد هم اورده و انها را تبدیل به الگوریتمی کند که در تمام جهات قابل احصا باشد. شما به کمک هوش مصنوعی این امکان را پیدا می کنید که زبانی را فرابگیرید و در هزینه و زمان صرفه‌جویی کنید. شما می‌توانید ورزشها را فرابگیرید یا به کمک طراحی چهاربعدی نقایص بدنتان را برطرف کنید.

نویسنده کتاب فراتر از ارتباطات گفت: هوش مصنوعی به مدد و یاری انسان و آمده و اصلا بحث عبور از انسان مطرح نیست و نباید دچار این نگرانی شد و از هوش مصنوعی استفاده نکرد. همین الان شما از گجت‌ها و نوتیفیکشن‌ها، واقعیت مجازی ،افزوده و جدیدترین نوع آن واقعیت گسترده در زندگیتان استفاده می‌کنید بدون اینکه نسبت به اگاهی داشته باشید.  کلیدی‌ترین موضوع  که انسان باید به آن توجه کند. شناسایی این هوش است و باید حواسش باشد که خالق این هوش مصنوعی انسان بوده و هدفش کمک به انسان است. به جای نگرانی بهتر است تا به شناخت بیشتر این هوش کمک شود.

* ضرورت آگاهی به تکنولوژی

فاطمه امیرحسینی  به تکنولوژی اشاره کرد و گفت: بسیاری بر این باورند که از تکنولوژی باید ترسید.حال باید این سوال را مطرح کرد که در برابر این ترس چه باید کرد. باید این اتفاق رخ بدهد که نسبت به تکنولوژی آگاهی پیدا کرد و این اتفاق در حال رخ دادن است. وقتی قرار است یک فناوری را استفاده کنید قطعا در گام نخست فلسفه آن را مورد ارزیابی قرار نمی‌دهید. این اتفاق هیچگاه رخ نداده است. ترس از فناوری مبنایی ندارد چون همه از فناوری استفاده خواهند کرد. ترس زمانی مبنا دارد که این تکنولوژی به دست فردی بیفتد که اخلاقیات را نادیده بگیرد. من لازم می‌دانم که صحبت‌های آقای محمدپور وام بگیرم که انسانها تمایل دارند که خالق باشند. به کمک هوش مصنوعی به این مرحله رسیدند. این هوش و ابزاری که در اختیار ما قرار داده است به قدری برای ما مفید است که اصلا میزان ضرر و آسیب آن مشخص نیست. هوش مصنوعی در علوم متفاوت همچون پزشکی به طور کامل استفاده نشده است چون می‌تواند ناتوانی انسان را برطرف کند. حواسمان باشد که خالق این هوش مصنوعی انسان است. در صورت شناخت بهتر این هوش این امکان فراهم می‌شود که انسان به سلامت از این مرحله عبور کند و به بقا و جاوادنگی برسد.

* حصارکشی بی‌فایده

مولف کتاب فراتر از ارتباطات درادامه گفت: من موافق صدردرصدی استفاده بی چون و چرا از تکنولوژی نیستم. این تکنولوژی در حال پیشرفت هست و باید این نکته را مدنظر قرار دهید که با حصارکشی نمی‌توان جلوی ورود تکنولوژی را گرفت. باید شناخت لازم نسبت به تکنولوژی ایجاد شود. این تکنولوژی در کنار شما قرار دارد و نمی‌توانید آن را نادیده بگیرید. البته همواره این نگاه را باید مدنظر قرار دهید که شما خالق این تکنولوژی هستید. احتیاط در استفاده باید مدنظر قرار بگیرد و همگام با تکنولوژی و ضمن مدنظر قرار دادن فرهنگ غنی کشور از تکنولوژی استفاده کرده و حتی در آن دخل و تصرف کنید. در مسیر همراهی با تکنولوژی نمی‌توان ابعاد تاریک را نادیده گرفت و نمی‌توان این تکنولوژی را صددرصد خوب دانست. به هیچ وجه نمی‌توان این توصیه را انجام داد که باید کامل این تکنولوژی را پذیرفت و قطعا من با این پدیده کاملا مخالف هستم.

*مدیر گروه ارتباطات و رسانه انجمن ایرانی مطالعات غرب اسیا