بخش خصوصی از امکان سه‌برابر‌شدن صادرات ایران می‌گوید؛

روزنامه شماره ۶۳۰۲

سه شنبه 1404/03/13 22:32 دسته بندی: اخبار تجارت کد خبر: 57912

فاطمه کرکچی: جهش صادرات غیرنفتی ایران از رویاهای تاریخی کشور است که طبق ادعای بخش‌خصوصی توان سه‌برابر‌شدن را دارد. اخیرا محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران از توانایی سه‌برابر‌شدن صادرات ایران خبر داد. وی تاکید دارد؛ صادرات 58‌میلیارد دلاری متناسب با ظرفیت‌های کشور نیست و ایران قابلیت آن را دارد که صادرات خود را تا سه‌برابر افزایش دهد. با این ادعا صادرات ایران باید ظرف زمان کوتاهی به 175 میلیارد دلار برسد.

لاهوتی با اشاره به هدف‌گذاری تجارت ۱۰‌میلیارد دلاری با کشورهای آفریقایی در سال‌جاری، ادامه‌داد: رسیدن به این هدف سخت نیست اما الزاماتی نیاز دارد. یکی از این الزامات با توجه به مسافت زیاد قاره آفریقا با ایران، رفع موانع حمل‌ونقل است. البته که این تنها مشکل و مانع رشد سه‌برابری صادرات ایران نیست و تحریم، جهتگیری درونگرایانه اقتصاد از سوی سیاستگذاران در کنار ضعف کالاهای «ساخت ایران» در زمینه رقابت با نمونه‌های مشابه خارجی از جمله موانع اصلی جهش کشور در این بخش است.

سیاست‌های ارزی ناپایدار، در کنار ضعف در زیرساخت‌ها و بازارهای محدود نیز از دیگر معضلات بخش صادرات کشور است، بنابراین صادرات 58‌میلیارد دلاری ایران در سال‌1403 گرچه بیانگر سطحی از پیشرفت است اما به‌رغم این رشد نسبی، صادرات کشور هنوز با موانع و چالش‌های بسیاری روبه‌رو است. زیرساخت‌‌‌‌‌‌های لجستیک و حمل‌ونقل ایران، از جمله راه‌های ارتباطی و بنادر، ایران را با چالش‌های متعددی روبه‌رو کرده‌است. وجود هزینه‌های بالای حمل‌ونقل از موانعی است که ایران با آن مواجه است. ایران در شاخص عملکرد لجستیک در جهان، رتبه 123 را از آن خود کرده که بیانگر عملکرد ضعیف کشور است. به‌علاوه هزینه حمل ‌بار 1.5‌برابر هزینه حمل‌ونقل جهانی است و زمان حمل‌بار هم به‌طور نسبی 2‌برابر متوسط جهانی است.

همچنین تفاوت نرخ ارز نیمایی و آزاد، صادرکنندگان را با مشکلات متعددی مواجه کرده‌است. از طرفی محمد لاهوتی چندبار به این موضوع اشاره‌کرده و این امر را مانعی بزرگ برای جهش صادراتی دانسته است. وابستگی به بازارهای محدود هم معضل دیگری است که نباید از نظر دور داشت. عمده صادرات ایران به کشورهای عراق، افغانستان و چین است. محدود‌شدن به بازارهای خاص، قدرت صادراتی ایران در شرایط سخت مانند تحریم یا کرونا را به‌شدت کاهش می‌دهد.

دکتر کاظم بیابانی‌خامنه، پژوهشگر اقتصادی، در گفت‌وگویی با «دنیای‌اقتصاد» به این موضوع پرداخت و گفت: «این نکته که ظرفیت صادرات ایران بیش از 58‌میلیارد دلار در سال‌است، کاملا درست بوده و چه بسا که پتانسیل کشور بیشتر از اینها نیز ممکن است باشد، اما تفاوت اساسی بین ظرفیت بالقوه و توان بالفعل صادرات وجود دارد. حتی اگر فرض کنیم که تولید کشور توانایی عرضه بیشتر محصولات صادراتی را داشته‌باشد، آیا حمل‌ونقل و لجستیک مورد‌نیاز برای تحقق این امر وجود دارد؟ آیا شبکه بانکی کشور این توانایی را دارد که تامین مالی تجارت نظیر صدور ضمانت‌نامه یا نقل و انقال وجوه را انجام دهد؟ یا اصولا آیا تحریم‌ها اجازه می‌دهد که صادرات به‌نحوی موثر انجام شود و بتوانیم صادراتی انجام دهیم که منافع بلندمدت داشته‌باشد؟»

این پژوهشگر تجارت بین‌الملل ادامه‌داد: «وقتی به آمار‌ها و ارقام وضعیت لجستیک کشور نگاه می‌کنیم، مطابق آمار‌هایی که مسوولان این حوزه ارائه می‌دهند، هزینه لجستیک و حتی زمان حمل‌بار در کشور بیش از 2‌برابر میانگین جهانی است. بنادر کانتینری و حمل‌ونقل ریلی آنطور که باید توسعه‌نیافته‌اند و بسیاری از مناطق صنعتی حتی دسترسی به حمل‌ونقل ریلی ندارند یا آنقدر مستهلک شده‌اند که هزینه خود آنها بخشی از مزیت نسبی قیمتی کالاها را از بین می‌برد.

از سمت دیگر، شبکه بانکی نیز به دلیل تحریم‌ها از شبکه بانکی جهانی حذف شده و عملا اعتباراتی مثل ضمانت‌نامه‌ها که از ابز ارهای اصلی مالیه تجارت هستند صادر نمی‌شوند.» وی در رابطه با موضوع تحریم‌ها اشاره کرد: «خود تحریم‌ها نیز علاوه‌بر اینکه نقل و انتقال وجوه و عملیات بانکی را مسدود کرده، یکی از دلایل اصلی کاهش توان صادراتی کشور هستند. در صورت نبود تحریم‌ها علاوه‌بر دسترسی به بیمه‌گرهای بین‌المللی و موسسات حمل‌ونقل بین‌المللی، سرمایه‌گذاری‌های وسیعی می‌توانست در حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و دریایی ایران انجام شود و بخشی از زنجیره ارزش کالاهای صادراتی را تکمیل کند. جدا از این موضوع، تحریم‌ها باعث‌شده بسیاری از فناوری‌های مورد‌استفاده در تولید کالاهای صادراتی و نهاده‌های تولید آنها در سطح و درجه‌ا‌ی از کیفیت و ر قابت‌پذیری نباشند که کالاهای صادراتی توان رقابت بیشتری -به‌ویژه از نوع رقابت غیرقیمتی- در بازارهای جهانی داشته‌باشند.

حال این مشکل که اعمال تحریم‌ها بازارهای مقصد را نیز معدود و محدود به برخی از کشورهای درحال‌توسعه‌ کرده نیز خود نکته مهمی است.» دکتر سعید ایران‌‌‌‌‌‌منش هم در گفت‌وگویی با «دنیای‌اقتصاد» به این موضوع پرداخت و گفت: «برای افزایش صادرات باید به شاخص‌های مختلف توجه شود. این ادعا که در سال‌گذشته صادرات ما از 58‌میلیارد عبور کرد، درست است ولی برای افزایش این مقدار باید به شاخص‌های متنوع توجه کرد. یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها، ثبات نرخ ارز و حرکت به‌سمت تک‌نرخی‌شدن آن است. ضوابط و مقررات ارزی باید به‌صورت واحد دربیاید.» وی در ارتباط مساله تحریم‌ها افزود: «یکی از عواملی که باید به آن توجه شود، رفع تحریم‌های بانکی و مالی است. حل‌کردن بحث FATF و پالرمو می‌تواند در این مسیر کمک‌کننده و یاری بخش واقع شود. از موارد دیگر برای افزایش صادرات غیرنفتی می‌توان به فعال‌کردن شهرک‌های غیرنفتی و روی‌آوردن به کالاهای دانش‌بنیان اشاره کرد.»

این استاد دانشگاه ادامه‌داد: «می‌توانیم ظرفیت صنعت نفتی را به سمت ظرفیت ارزش‌افزوده سوق دهیم و میعانات گازی و پتروشیمی را افزایش دهیم. برای مثال قطر به صادرات گاز طبیعی مایع(LNG) روی ‌آورده‌است. این ادعا که ایران توانایی سه‌برابر‌کردن صادرات را دارد درست است، ولی در صورتی امکان می‌یابد که برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی درست و بلندمدتی در این امر صورت گیرد.

نتیجه‌‌‌‌‌‌گیری

ایران پتانسیل‌های بالقوه‌‌‌‌‌‌ای برای افزایش صادرات دارد، اما ادعای سه‌برابر‌شدن صادرات در شرایط کنونی بیش از آنکه واقع‌‌‌‌‌‌بینانه باشد، رویایی به‌نظر نمی‌رسد. بدون رفع موانع ساختاری، از جمله تحریم‌ها، مشکلات بانکی در عرصه بین‌الملل و زیرساخت‌های ضعیف تجاری، دستیابی به این هدف دور از دسترس است. البته بخش‌خصوصی به‌درستی به فرصت‌هایی مانند بازارهای آفریقایی و کشورهای همسایه اشاره کرده، اما این فرصت‌ها بدون دیدن مشکلات داخلی نمی‌توانند به واقعیت بدل شوند. برای تحقق این چشم‌‌‌‌‌‌انداز، دولت و بخش‌خصوصی باید هماهنگی بیشتری داشته‌باشند و از خوش‌بینی صرف به سمت اقدامات عملی حرکت کنند.