آذربایجان در یک قدمی عادی سازی رابطه با اسرائیل؟/ پشت پرده خواب تل‌آویو برای جنوب شرق آسیا
اقتصادنیوز: ناظران مدعی اند که آذربایجان در صدد است تا روابط خود را با اسرائیل عادی کرده تا هم چهره اش را در آمریکا…
یک شنبه 1404/02/28 23:41 دسته بندی: اخبار سیاسی امروز کد خبر: 56275به گزارش اقتصادنیوز، وبگاه امواج میدیا با انتشار یادداشتی مدعی شد، در حالی که تمرکز ایران بر دیپلماسی با دولت دونالد ترامپ معطوف شده، به ادعای ناظران ممکن است به‌زودی شاهد شکل‌گیری یک پیکربندی ژئوپلیتیک جدید با حمایت آمریکا در مرزهای شمال غربی خود باشد. در حالی که واشنگتن به دنبال گسترش توافقنامه‌های ابراهیم (Abraham Accords) برای عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی است، تل‌آویو تلاش‌های خود را برای جذب جمهوری آذربایجان به این چارچوب افزایش داده است.
پشت پرده یک تعامل پرحاشیه
این وبگاه در ادامه مدعی شد، پس از تصویب طرحی در کنست برای پیوستن آذربایجان به توافقنامه‌های ابراهیم، دفتر نخست‌وزیری اسرائیل در ۵ مارس اعلام کرد که گفتگوهایی با واشنگتن برای ایجاد «چارچوبی محکم برای همکاری سه‌جانبه» میان اسرائیل، آمریکا و آذربایجان در جریان است. به دنبال آن، استیو ویتکوف، فرستاده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، در ۱۴ مارس به باکو سفر کرد؛ سفری که به‌طور گسترده به عنوان بخشی از این ابتکار دیپلماتیک تفسیر شد.آذربایجان که نزدیک‌ترین شریک اسرائیل در اسیا به شمار می‌رود، طی سال‌های اخیر روابط خود را با تل‌آویو به‌طور قابل‌توجهی تعمیق بخشیده است. در حالی که باکو پیش‌تر این همکاری را پنهان نگه می‌داشت تا حمایت کشورهای مسلمان را در مناقشات با ارمنستان (کشور مسیحی) بر سر منطقه قره‌باغ حفظ کند، در سال ۲۰۲۳ با افتتاح سفارت خود در اسرائیل این رابطه را رسمیت بخشید.در ۱۸ ماه گذشته، آذربایجان در قبال حملات نظامی اسرائیل به غزه و لبنان تا حد زیادی سکوت اختیار کرده و صادرات نفت به اسرائیل را ادامه داده است. این موضع از سوی تل‌آویو با استقبال روبه‌رو شده و در مقابل، اسرائیل نیز به ارسال تسلیحات پیشرفته به باکو ادامه داده است. علاوه بر این، در ماه مارس اسرائیل به شرکت ملی نفت و گاز آذربایجان مجوزهایی برای اکتشاف ذخایر گاز طبیعی در شرق مدیترانه اعطا کرد.
پیوستن به توافقنامه‌های ابراهیم در این مقطع می‌تواند به آذربایجان در تحقق چند هدف کلیدی کمک کند. یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های باکو، لغو بند ۹۰۷ «قانون حمایت از آزادی» آمریکا است؛ قانونی که در دهه ۱۹۹۰ تصویب شد و ارائه کمک‌های مستقیم و فروش تسلیحات آمریکا به آذربایجان را به دلیل جنگ با ارمنستان ممنوع کرده است. عضویت در توافقنامه‌های ابراهیم به باکو فرصت می‌دهد تا تصویر خود را در واشنگتن بازتعریف کرده و توجهات را از مناقشه قره‌باغ به نقش منطقه‌ای گسترده‌تری معطوف کند.با این حال، برای بهره‌برداری کامل از حمایت آمریکا، آذربایجان باید ابتدا توافق صلح با ارمنستان را نهایی کند. این مذاکرات عمدتاً به دلیل اصرار باکو بر ایجاد «دالان زنگزور» (مسیر زمینی بدون مانع به نخجوان) به بن‌بست رسیده است. برای لغو بند ۹۰۷، باکو یا باید از این خواسته صرف‌نظر کند یا فشار دیپلماتیک و نظامی بر ایروان را افزایش دهد.
ائتلاف علیه تهران؟
اسرائیل در تلاش است تا همکاری امنیتی دیرینه اما غیررسمی خود با آذربایجان را تحت چتر چندجانبه و با حمایت واشنگتن نهادینه کند. در چارچوب توافقنامه‌های ابراهیم، امضاکنندگان انتظار می‌رود در «مجمع نقب» (Negev Forum) شرکت کنند؛ پلتفرمی که در سال ۲۰۲۲ برای تقویت همکاری‌های دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی میان اسرائیل و شرکای عربش راه‌اندازی شد. به ادعای این وبگاه از آنجا که اسرائیل ایران را تهدید ادعایی اصلی امنیتی خود می‌داند، آذربایجان می‌تواند نقش کلیدی در این زمینه ایفا کند؛ از تسهیل جمع‌آوری اطلاعات و عملیات‌های نظارتی گرفته تا ایجاد توازن در برابر نفوذ ایران در قفقاز جنوبی. در سال ۲۰۲۳، الی کوهن وزیر امور خارجه وقت اسرائیل علناً اعلام کرد که باکو و تل‌آویو برای تشکیل «جبهه‌ای ادعایی متحد» علیه ایران توافق کرده‌اند؛ اظهاراتی که با واکنش تند تهران مواجه شد و باکو را وادار به فاصله‌گیری از این موضع کرد. اما اکنون با نزدیک‌تر شدن باکو به توافقنامه‌های ابراهیم، زمینه برای رسمی‌سازی و گسترش این همکاری امنیتی فراهم می‌شود.اسرائیل همچنین امیدوار است که رویکرد فعلی باکو—یعنی تعمیق همکاری‌ها فارغ از مسئله فلسطین—به عنوان الگویی برای دیگر کشورها در چارچوب توافقنامه‌های ابراهیم مطرح شود. برخلاف امضاکنندگان عرب که پس از آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ همکاری‌های منطقه‌ای خود را متوقف کردند، آذربایجان حضور خود را پررنگ‌تر کرده است. تل‌آویو اکنون تلاش دارد این الگوی همکاری «معامله‌محور» را به اصل محوری جذب امضاکنندگان جدید توافقنامه‌های ابراهیم تبدیل کند—از جمله کشورهای عربی و مسلمان در جنوب شرق آسیا.
به ادعای این وبگاه برخلاف واکنش تند ایران در سال ۲۰۲۰ به امضای توافقنامه‌های ابراهیم، این بار تهران در قبال احتمال پیوستن آذربایجان به این توافقنامه‌ها سکوت اختیار کرده است. رسانه‌های ایرانی توجه چندانی به این موضوع نشان نداده‌اند و مقامات رسمی نیز از اظهارنظر خودداری کرده‌اند. گروهی مدعی اند این سکوت محتاطانه تا حدی به دلیل حساسیت مذاکرات هسته‌ای ایران با واشنگتن و تلاش برای اجتناب از تنش‌زایی بیشتر با دولت ترامپ قابل توجیه است.علاوه بر این، روابط ایران و آذربایجان اخیراً نشانه‌هایی از بهبود نشان داده است. رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، در ۲۸ آوریل به طور رسمی به باکو سفر کرد؛ سفری که نشان‌دهنده تعهد تهران به این آتش‌بس شکننده است. پزشکیان در باکو تأکید کرد که «دو کشور می‌توانند تمامی مسائل را از طریق مذاکره و با احترام متقابل به تمامیت ارضی یکدیگر حل‌وفصل کنند» و هشدار داد: «نباید اجازه دهیم دیگران ما را علیه یکدیگر تحریک کنند.» کمتر از یک هفته بعد قرار بود بنیامین نتانیاهو برای سفری تاریخی به باکو برود، اما این سفر به دلیل مخالفت ترکیه با عبور پرواز او لغو شد. با درک جایگاه فزاینده آذربایجان در منطقه، تهران به‌نظر می‌رسد راهبرد خود را بازنگری می‌کند و به واقع‌گرایی روی آورده است. در همین راستا، ایران در پاسخ به احتمال اجرای پروژه دالان زنگزور، همکاری خود با ارمنستان را تقویت کرده است. تهران مدت‌هاست با این پروژه مخالفت کرده زیرا اجرای آن دسترسی زمینی ایران به ارمنستان را قطع می‌کند. در سفر رسمی به ایروان در ماه مارس، وزیر امور خارجه ایران عباس عراقچی بار دیگر مخالفت قاطع خود را با ایجاد هرگونه «دالانی» در خاک ارمنستان اعلام کرد. در آوریل همان سال، نیروهای ویژه ایران و ارمنستان مانورهای مشترکی در مرزهای دو کشور برگزار کردند. همچنین گزارش‌هایی مبنی بر نهایی شدن توافقنامه همکاری راهبردی جامع میان تهران و ایروان منتشر شده است.در نهایت، با نزدیک‌تر شدن باکو به تل‌آویو و واشنگتن و همزمان با تقویت روابط ایران و ارمنستان، قفقاز جنوبی به یکی دیگر از خطوط گسل رقابت‌های ژئوپلیتیک میان ایران و ائتلاف‌های منطقه‌ای به رهبری آمریکا تبدیل می‌شود. در حال حاضر، خویشتنداری ایران ناشی از محاسبات تاکتیکی مرتبط با دیپلماسی هسته‌ای و واقع‌گرایی ژئوپلیتیک است. اما با گسترش توافقنامه‌های ابراهیم و افزایش ارزش استراتژیک آذربایجان برای غرب، ایران ممکن است ناگزیر به بازنگری در راهبرد خود شود—در غیر این صورت، خطر حاشیه‌نشینی در قفقاز جنوبی را به جان خواهد خرید.
