راهبرد بخش خصوصی در توسعه فناوری هوش مصنوعی

دو شنبه 1404/09/24 21:58 دسته بندی: اخبار شرکتها کد خبر: 46077

این نوع سرمایه‌گذاری به‌ویژه برای صنایعی که چرخه‌ توسعه‌ طولانی دارد و خدمات آن اثرات عمیق بر سطح زندگی افراد یک جامعه دارد، اهمیت می‌‌یابد. سرمایه‌گذاری صبورانه بخش مهمی از پرتفوی بسیاری از صندوق‌های بزرگ دنیا مانند Vision Fund در ژاپن، Sequoia و Andreessen Horowitz در آمریکا، Baidu Venture در چین، PIF وSanabil در عربستان، G۴۲، MGX وMubadala در امارات متحده عربی، Temasek در سنگاپور است و این صندوق‌ها در بسیاری از بخش‌‌های زیربنایی و حیاتی کشورهای خود خصوصا در توسعه فناوری‌‌های عمیق (Deep Tech) سرمایه‌گذاری‌‌های بلندمدت ۱۰ تا ۳۰ ساله کرده‌‌اند.

در این نوع سرمایه‌گذاری، دو موضوع استراتژیک در ذهن سرمایه‌گذار برجسته است، اول «صبر» برای بهره بردن از منافع بلندمدت و دوم توجه به «توسعه پایدار.» در دهه‌‌های گذشته، موضوع بسیاری از سرمایه‌گذاری‌‌های صبورانه‌ صندوق‌های بزرگ جهانی، گسترش رفاه عمومی، کاهش فقر، جلوگیری از تغییرات زیست‌‌محیطی و موضوعات کلانی از این دست بوده است. اما در سال‌های اخیر و با پررنگ‌‌تر شدن نقش فناوری‌‌های دیجیتال در مدیریت بهتر منابع محدود جهان و نیز تاثیرات عمیق آن در گسترش فراگیری اجتماعی (Social Inclusion) در همه‌ نقاط جهان، توجه بسیاری از این صندوق‌ها که عمدتا توسط شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی حمایت و هدایت می‌‌شوند، به سمت سرمایه‌گذاری در فناوری‌‌های دیجیتال معطوف شده است.

یکی از موضوعاتی که توجه جهان را به خود معطوف کرده و دامنه‌ اثرگذاری آن از دنیای فناوری به حوزه‌‌های دیگری چون سیاست، فرهنگ، اقتصاد و متن جامعه انتقال پیدا کرده است، پیشرفت‌‌های سریع در فناوری هوش مصنوعی است. این موضوع خصوصا پس از تجاری‌‌ شدن چت‌‌بات‌‌های مبتنی بر مدل‌‌های زبانی بزرگ مانند ChatGPT و DeepSeek، تبدیل به مهم‌ترین اخبار در رسانه‌‌ها و یکی از موضوعات غالب در گفت‌وگوهای روزمره‌ مردم عادی جامعه شده است. اهمیت این موضوع به گونه‌‌ای‌است که اجلاس داووس سال ۲۰۲۵ نیز تحت‌تاثیر آن بود و سخنرانی‌‌های بسیاری در داووس ۲۰۲۵ اشاره به موضوع هوش مصنوعی داشت. در واقع می‌توان گفت مهم‌ترین کلان‌‌روند جهانی که باعث تغییر مناسبات قدرت در جهان خواهد شد، جایگاه کشورهای جهان در اکتساب و توسعه این فناوری است.

اگرچه بخشی از سر و صداهای پیرامون موضوع هوش مصنوعی، هیجانات رسانه‌‌ای و اصطلاحا یک هایپ موقت است که جهان پیش‌تر در دهه‌ ۷۰ میلادی با موضوع «زمستان هوش مصنوعی» با آن مواجه شده و سرخوردگی ناشی از انتظارات غیرواقعی از فناوری را چشیده است، اما پیشرفت‌‌های علمی و سریع فناوری و اثرات دگرگون‌‌کننده‌ آتی آن بر صنایع، غیرقابل کتمان است و برخی از صاحبنظران بزرگ جهان، ظهور هوش مصنوعی و تاثیرات عمیق آن در افزایش کیفیت زندگی بشر را با پدیده‌‌های بزرگ و انقلاب‌‌ساز دیگر مانند اختراع ماشین بخار یا کشف جریان برق مقایسه کرده‌‌اند.

در کشور ما نیز افراد و نهادهای زیادی در این مورد اظهارنظر کرده‌‌اند و گفت و شنودهای بسیاری در مورد آن وجود دارد و سندهای بسیاری که بعضا عنوان ملی را نیز با خود یدک می‌‌کشد، توسط نهادهای مختلف دولتی و حاکمیتی به‌صورت موازی منتشر شده است. عده‌‌ای در نهادهای ذیل دولت موضوع ضرورت توسعه پلتفرم ملی هوش مصنوعی را دنبال می‌کنند و دیگرانی نیز در مجلس موضوع تدوین قانون ملی هوش مصنوعی را مطرح ‌‌کرده‌‌اند که بی‌‌درنگ موضوعات پیشین ملی مانند سیستم‌‌عامل ملی و اینترنت ملی را به ذهن متبادر می‌کند و این گمان می‌رود که پلتفرم ملی هوش مصنوعی نیز به راه اسلاف ملی خود برود. در واقع آنچه که در برنامه‌‌های کلان توسعه هوش مصنوعی در کشورهای توسعه‌یافته پر رنگ است و متاسفانه در کشور ما کمرنگ، نقش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و نیز حضور حداکثری دانشگاه‌‌های معتبر کشور در برنامه‌‌های توسعه پایدار است.

هر پدیده فناورانه در دنیای امروز را می‌توان از سه منظر مختلف نگریست: فناوری، فرد و فرهنگ. منظور از فرد در این سه‌‌گانه، افراد، نخبگان و متخصصان یک کشور هستند که موتور محرک برنامه‌‌های توسعه فناوری هستند. با نگاهی به نقشه‌ راه کشورهای همسایه ایران مانند ترکیه، امارات متحده عربی، عربستان و قطر در حوزه هوش مصنوعی، متوجه محوریت دو عنصر فرد و فرهنگ و ارجحیت آن نسبت به عنصر فناوری خواهیم شد. این کشورها بیش و پیش از آنکه موضوع سرمایه‌گذاری در بخش فنی فناوری را مرکز توجه قرار دهند، بر روی تربیت نیروی انسانی فناور و ایجاد فرهنگ توسعه تاکید دارند.

در واقع در سه‌‌گانه‌ فرهنگ-فناور-فناوری، اصالت با فرهنگ و فردِ فناور است و نه فناوری. اگرچه موضوعات فنی مانند توسعه زیرساخت سخت‌‌افزاری یا پلتفرم‌‌های نرم‌‌افزاری در جای خود بسیار مهم است، اما این موارد، ثانوی بوده و آنچه قابل کپی کردن نبوده و مزیت رقابتی کشورها در رقابت جهانی هوش مصنوعی است، تربیت متخصصان و نیز تقویت فرهنگ توسعه پایدار است. فرهنگ توسعه پایدار به معنای تقویت سازوکارهای قانونی برای تشویق کارآفرینی، تعامل بین بخش خصوصی و دانشگاه‌‌ها، مراوده با جهان، شفافیت و پاسخگویی و نگرش بلندمدت است.

به طور کلی سه بازیگر اصلی در برنامه‌‌های کلان توسعه‌ هوش مصنوعی در کشورها قابل مشاهده است که عبارتند از بخش خصوصی، دانشگاه و دولت که صد البته حضور و تصدی‌‌گری سومی (دولت) به‌صورت حداقلی و صرفا محدود به قانون‌گذاری در جهت تسهیل اکتساب فناوری، هماهنگی بین ارکان دولت جهت حمایت از برنامه‌‌ها و رفع موانع سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است.

محور اصلی برنامه‌‌های توسعه هوش مصنوعی در کشورهای پیشرو، از یک طرف شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی به عنوان سرمایه‌گذار و از طرف دیگر دانشگاه‌‌های بزرگ به عنوان توانمندساز در حوزه‌‌های علمی و تربیت متخصصان است. دانشگاه‌‌ها موتور محرک اصلی توسعه هوش مصنوعی هستند و بسیاری از موفقیت‌‌های تجاری شرکت‌های بزرگ مانند گوگل، متا و آمازون مرهون همکاری بلندمدت و استراتژیک با دانشگاه‌‌های تراز اول است.

اگر به برخی از این برنامه‌‌ها مانند SAIL )Stanford AI Lab) یا MIT Media Lab توجه کنیم، اهمیت مشارکت راهبردی بین شرکت‌های معتبر سیلیکون‌‌ولی با دانشگاه‌‌های بزرگ را بهتر در می‌‌یابیم. در نقشه ‌‌راه ۲۰۳۰ کشور امارات با چشم‌‌انداز تبدیل شدن به مهم‌ترین کشور جهان در توسعه فناوری هوش مصنوعی نیز دانشگاه‌‌هایی مانند MBZUAI و KU و شرکت‌های خصوصی منطقه‌‌ای و جهانی نقش محوری دارند.

در کشور ما به نظر می‌رسد آنچه بیش از هر چیز مورد توجه سیاستگذاران متعدد و متنوع حوزه فناوری هوش مصنوعی قرار گرفته است، موضوعات فنی در اکتساب و توسعه‌ این فناوری مانند توسعه پلتفرم ملی هوش مصنوعی یا توسعه زیرساخت سخت‌‌افزاری و پردازشی هوش مصنوعی (توسعه مراکز داده مبتنی برGPU )بوده است و پیش‌‌نیازها و پیشران‌‌های مهم دیگر مانند تربیت نیروی انسانی، جلوگیری از خروج سرمایه‌‌های انسانی و نیز تسهیل دسترسی به دانش و تخصص ایرانیان خارج از کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

در آخر، اگر بار دیگر سه‌‌گانه‌ فرهنگ-فناور-فناوری را در نظر بگیریم، در بخش تربیت افراد فناور، علاوه بر ضرورت سرمایه‌گذاری بر روی تربیت نیروی انسانی متخصص، لازم است توجه ویژه‌‌ای به استفاده از ظرفیت علمی ایرانیان خارج از کشور شود. اگرچه ملاحظات بسیاری در این زمینه وجود دارد، اما تعداد زیادی از ایرانیان متخصص در حوزه فناوری که در بهترین شرکت‌های جهان مشغول به کار یا در بهترین دانشگاه‌‌های جهان مشغول به تدریس و پژوهش هستند، علاقه‌‌مند به کمک به برنامه‌‌های توسعه فناوری و در رأس آن توسعه هوش مصنوعی در ایران هستند اما به دلیل نبود سازوکاری روان و راحت برای ایشان، فرصت‌‌های بسیاری برای ایران از دست می‌رود.

به نظر می‌رسد برای استفاده از این ظرفیت و کاهش فاصله با سایر کشورها نیاز به طراحی یک پلتفرم با همکاری بخش خصوصی و دانشگاه‌‌ها وجود دارد که باعث ایجاد ارتباط موثر، بدون دغدغه و مبتنی بر مدل تجاری مشخص بین ایرانیان متخصص خارج از کشور و فعالان و پژوهشگران داخل کشور شود.

ممکن است این سوال در ذهن خواننده این نوشتار ایجاد شود که اساسا در کشور ما با وجود کاستی‌‌های بسیار در زیرساخت‌‌های حیاتی مانند کمبود جدی برق، نیز نبود زیرساخت مناسب برای جمع‌‌آوری و نگهداری داده‌‌ها، مهاجرت نخبگان، چالش‌‌های متعدد در تعاملات با جهان و تحریم‌‌های حوزه فناوری، توسعه فناوری‌‌ هوش مصنوعی چه ضرورت و اولویتی در برنامه‌‌های کشور دارد و سیاستگذاران اقتصادی کشور چگونه می‌توانند این تقابل را مدیریت کنند.

در پاسخ باید گفت یکی از عواملی که باعث جبران نسبی و تدریجی عقب‌‌ماندگی کشور از برنامه‌‌های توسعه‌‌ است، عامل فناوری است. فناوری مرزنشناس است و به‌رغم همه‌ تحریم‌‌ها، در چارچوب مرزهای جغرافیایی نمی‌‌گنجد و این واقعیت را در پیشرفت‌‌های اخیر کشور چین در توسعه مدل جدید هوش مصنوعی خود مشاهده کرده‌‌ایم. در واقع هوش مصنوعی در مدل‌‌های کاربردی و عمل‌‌گرایانه‌ آن خصوصا در مدیریت هوشمند انرژی در کشور را باید عامل به هوش آوردن اقتصاد دانست و حرکت به سمت آن، دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورت توسعه‌ کشور ماست.

دال مرکزی این نوشتار، تاکید بر سرمایه‌گذاری صبورانه بخش خصوصی به عنوان یک رویکرد استراتژیک در توسعه فناوری هوش مصنوعی به‌‌عنوان عامل رشد اقتصادی پایدار و نیز تاکید بر توسعه نیروی انسانی و فرهنگ فناوری توسط دانشگاه‌‌ها به عنوان مزیت رقابتی نظام‌‌مند کشورهای در حال توسعه و نیز نقش حداقلی دولت در تقویت روند توسعه فناوری در کشور است.

* تحلیلگر تحول دیجیتال