رقابت منطقه‌ای در توسعه‌تجارت

سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت‌جهانی» رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را موردبحث و بررسی قرار می‌دهد. در این قالب، رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد‌توجه قرار می‌گیرند. هدف از تهیه این گزارش که به‌صورت ماهانه از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران منتشر خواهد شد ارائه تصویری روشن از محیط ژئواکونومیک ایران و فرصت‌ها و تهدیدهای ایران در این فضا است.

ایالات‌متحده آمریکا، روسیه را به اعمال تحریم‌های جدید علیه بخش انرژی این کشور تهدید کرده‌است. بنابر اظهارات یکی از مقامات ارشد آمریکایی، این اقدام با هدف تشدید فشار بر صادرات نفت روسیه به‌عنوان یکی از منابع اصلی درآمدی روسیه در دستور کار قرارگرفته‌است. معاون مشاور امنیت ملی آمریکا در امور اقتصاد بین‌‌‌‌‌الملل، اعلام کرد؛ تحریم‌های احتمالی جدید می‌تواند محدودیت‌های شدیدتری بر تجارت نفت‌خام روسیه اعمال کند و ناوگان حمل‌ونقل نفت و میزان صادرات نفت این کشور را به‌طور مستقیم تحت‌تاثیر قرار دهد. وی تاکید کرد؛ ایالات‌متحده به نقطه‌‌‌‌‌ای نزدیک شده که می‌تواند «رژیم بسیار سخت‌‌‌‌‌تری» از تحریم‌ها را علیه روسیه اعمال کند. متقابلا معاون وزیرخارجه روسیه در پاسخ به این تهدیدات، تحریم‌های جدید احتمالی آمریکا را بخشی از فشارهای سیاسی-روانی علیه جامعه تجاری روسیه برشمرد و اعلام کرد؛ «تهدیدها و فشار» به ابزارهای اصلی سیاست خارجی ایالات‌متحده تبدیل شده‌است. در حال‌حاضر، تنش‌ها بین ایالات‌متحده و روسیه بر سر مسائل مختلف، از جمله جنگ اوکراین و تحریم‌های اقتصادی، همچنان بالاست.

هند، چین را متهم کرد

اخیرا وزیر تجارت هند، چین را به عدم‌شفافیت در تجارت متهم‌کرده و ابراز‌کرده که این کشور قصد پیوستن به توافق «مشارکت جامع اقتصادی منطقه‌ای» (RCEP)، بزرگ‌ترین توافق‌نامه تجاری جهان را ندارد، زیرا این توافق‌نامه نه‌تنها با اصول بنیادین آسه‌آن (ASEAN) همخوانی ندارد، بلکه منافع ملی هند را نیز تامین نمی‌کند؛ لذا این کشور قصد ندارد که با چین در زمینه تجارت آزاد به مشارکت بپردازد. قابل‌توجه است که موافقت‌نامه «مشارکت جامع اقتصادی منطقه‌ای» که در سال‌۲۰۲۰ توسط ۱۵ کشور آسیا-اقیانوسیه به امضا رسید‌و از ژانویه ۲۰۲۲ اجرایی شد، حدود ۳۰‌درصد از تولید ناخالص جهانی را پوشش می‌دهد. این توافق شامل کشورهای آسه‌آن و پنج شریک تجاری بزرگ آنها از جمله چین، ژاپن، کره‌جنوبی، استرالیا و نیوزیلند است.

بیمه نفتکش‌های روسی توسط شرکت‌های غربی

بر اساس گزارش‌های تازه، شرکت‌های غربی باوجود تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه، همچنان نفتکش‌های این کشور را بیمه می‌کنند. شایان‌توجه است که کشورهای عضو گروه۷ در کنار اعمال تحریم‌های نفتی روسیه، برای نفت‌خام این کشور سقف قیمتی نیز تعیین کرده‌اند تا ضمن حفظ فشار اقتصادی بر روسیه، جریان صادرات نفت آن به بازارهای جهانی، همچنان ادامه یابد و قطع نشود؛ در واقع اعمال این محدودیت‌ها در مقابل نفت روسیه از دسامبر ۲۰۲۲ آغاز شد و در فوریه ۲۰۲۳ نیز به صادرات محصولات نفتی این کشور گسترش یافت. بر اساس این مقررات، شرکت‌های غربی مجاز به ارائه خدمات بیمه‌‌‌‌‌ای برای نفتکش‌های روسی نیستند، مگر اینکه قیمت محموله‌‌‌‌‌ها به زیر ۶۰ دلار در هر بشکه برسد، با این حال گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی شرکت‌ها همچنان به ارائه این خدمات به نفتکش‌های روسی ادامه می‌دهند. معاون وزیرخارجه روسیه نیز ضمن انتقاد از اعمال این تحریم‌ها، آنها را غیرقانونی دانست و تاکید کرد؛ بخش‌های کلیدی انرژی روسیه، مدت‌هاست که تحت‌فشار این اقدامات قرار دارند. وی افزود که این تحریم‌ها نتیجه ناتوانی کشورهای غربی در مدیریت بحران‌ها و اعمال کنترل بر بازار جهانی انرژی است.

سرمایه‌گذاری ۱۵‌میلیارد دلاری عمان در دقم

داده‌‌‌‌‌های تازه نشان می‌دهد حجم سرمایه‌گذاری در منطقه ویژه اقتصادی دقم عمان افزایش یافته‌است؛ به‌نحوی‌که تا پایان ژوئن‌ ۲۰۲۴ این رقم به ۶‌میلیارد‌ریال عمانی (معادل ۱۵.۵میلیارد دلار) رسیده که نشان‌دهنده رشد ۵۵‌درصدی نسبت به سال‌گذشته است. شایان‌توجه است که افزایش قابل‌توجه در سرمایه‌گذاری در منطقه دقم، همزمان با بهره‌‌‌‌‌برداری از پروژه‌های کلیدی همچون پالایشگاه دقم و سایر پروژه‌های اقتصادی انجام شده‌است. بر اساس سخنان مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی دقم، افزایش سرمایه‌گذاری در این منطقه، حاکی از افزایش علاقه شرکت‌های داخلی و بین‌المللی به سرمایه‌گذاری در این منطقه است. وی افزود که پروژه‌های استراتژیکی در حوزه صنایع سبز، از جمله کارخانه «ولکان سبز»، پروژه «دقم هایپورت» و پروژه «ACM» در مراحل ساخت یا طراحی نهایی قرار داشته و به تحقق اهداف عمان در دستیابی به هدف عدم‌انتشار کربن تا سال‌۲۰۵۰ کمک خواهند کرد. پروژه‌های اقتصادی مهمی در این منطقه مانند پالایشگاه دقم با ظرفیت تولید روزانه ۲۳۰‌هزار بشکه در نیمه نخست سال‌۲۰۲۴ افتتاح شدند که این رقم، ظرفیت پالایشگاه‌های عمان را به حدود ۵۰۰‌هزار بشکه در روز افزایش خواهد داد. پالایشگاه دقم، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های مشترک عمان و کویت، نقش حیاتی در تبدیل دقم به یک مرکز مهم انرژی در منطقه‌ ایفا خواهد کرد. با توجه به افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌ها و انجام پروژه‌های جدید در دقم، این منطقه به‌عنوان یکی از نقاط کلیدی توسعه اقتصادی عمان، از آینده‌‌‌‌‌ای روشن در جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی برخوردار شده‌است.

ارتقای تجارت ترکیه و آلمان به ۶۰‌میلیارد دلار

اخیرا رئیس‌جمهور ترکیه در حاشیه نشست مجمع‌عمومی سازمان ملل‌متحد در نیویورک با اولاف شولتز، صدراعظم آلمان، دیدار و درباره تعمیق همکاری‌ها در بخش‌های اقتصادی و تجاری به مذاکره پرداخت. پیشتر‌ رئیس‌جمهور ترکیه در جریان یک کنفرانس خبری مشترک با همتای آلمانی خود، هدف دو کشور در ارتقای روابط دوجانبه را افزایش مبادلات تجاری به ۶۰‌میلیارد دلار در سال‌۲۰۲۴ برشمرده بود. شایان‌توجه است که تقویت همکاری‌ها میان ترکیه و آلمان، بر اساس یک برنامه جامع ارتقای روابط، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند تحول سبز، زنجیره‌های تامین و فناوری‌های نوین تنظیم‌شده‌است و دو کشور در تلاش هستند تا حجم مبادلات تجاری خود در سال‌جاری را به ۶۰‌میلیارد دلار افزایش دهند. هدف‌گذاری روابط تجاری ۶۰‌میلیاردی، پس از ارتقای حجم تجارت دو کشور به ۵۰‌میلیارد دلار در سال‌۲۰۲۳ انجام شد. بر اساس داده‌های رسمی، آلمان همچنان به‌عنوان بزرگ‌ترین مقصد صادراتی ترکیه شناخته می‌شود؛ در همین راستا ترکیه در سال‌گذشته، ۲۱.۱‌میلیارد دلار کالا به آلمان صادر و ۲۸.۷‌میلیارد دلار از آن کشور واردات انجام داده‌است.

افزایش ۲.۳‌درصدی صادرات ترکیه

بر اساس داده‌های رسمی منتشرشده توسط وزارت تجارت و موسسه آمار ترکیه، صادرات این کشور در ماه اوت۲۰۲۴ با افزایش ۲.۳درصدی نسبت به سال‌گذشته، به ۲۲‌میلیارد و ۴۸‌میلیون دلار رسید. این افزایش نشان‌دهنده تداوم رشد صادرات این کشور در ماه‌های اخیر بوده‌است. در مقابل، حجم واردات ترکیه در ماه اوت با کاهش ۱۰.۷درصدی نسبت به سال‌۲۰۲۳ مواجه شد و به رقم ۲۷‌میلیارد و ۴۰‌میلیون دلار کاهش‌یافت.

در واقع از ابتدای سال‌۲۰۲۴ تا پایان ماه اوت، حجم صادرات ترکیه با رشد ۳.۹درصدی، به ۱۷۰‌میلیارد و ۸۰۱‌میلیون دلار رسید؛ درحالی‌که واردات این کشور طی همین دوره، با کاهش ۸.۶درصدی به ۲۲۵‌میلیارد و ۷۳۹‌میلیون دلار رسید. شایان‌توجه است که افزایش صادرات از یک‌سو و کاهش واردات ترکیه از سوی دیگر، منجر به کاهش ۴۲.۷درصدی کسری تجاری خارجی ترکیه در این ماه نسبت به سال‌گذشته شده‌است؛ به‌نحوی‌که این رقم در حال‌حاضر به ۴‌میلیارد و ۹۹۲‌میلیون دلار رسیده‌است.

امارات در پی گسترش سرمایه‌گذاری در اسپانیا

بر اساس گزارش‌های منتشرشده، روند خرید شرکت انرژی تجدیدپذیر اسپانیایی «سایتا ییلد» توسط شرکت «مصدر» امارات‌متحده‌عربی، در مراحل پایانی خود قرار دارد و به‌زودی مالکیت آن به شرکت مصدر منتقل خواهد شد. قابل‌توجه است که ارزش دارایی‌های شرکت «سایتا ییلد» که در اسپانیا و پرتغال قرار دارند، حدود ۱.۵‌میلیارد یورو (۱.۷‌میلیارد دلار) تخمین‌زده شده‌است. شرکت‌های فعال در حوزه انرژی پاک طی ماه‌های اخیر، به دلیل کاهش ارزش‌گذاری ناشی از افزایش نرخ بهره و هزینه‌های تجهیزات، توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرده‌اند. در همین راستا اسپانیا، به‌عنوان یکی از بازارهای کلیدی در زمینه انرژی خورشیدی در اروپا، مورد‌توجه شرکت «مصدر» قرار گرفته‌است؛ در واقع معامله حاضر، دومین معامله بزرگ «مصدر» در اسپانیا طی ماه‌های اخیر بوده‌است؛ در ماه جولای نیز این شرکت توافقی به‌منظور خرید سهام اقلیتی در یک گروه مزارع خورشیدی از شرکت «اینل» را به امضا رساند. شایان‌توجه است که این معاملات از سوی شرکت‌های اماراتی، در قالب برنامه این کشور به‌منظور افزایش ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر به ۱۹.۸گیگاوات و دستیابی به سهم ۳۰‌درصدی از ترکیب انرژی ملی تا سال‌۲۰۳۰ انجام می‌‌‌‌‌پذیرد. همچنین این اقدامات، در چارچوب استراتژی بلندمدت امارات به‌منظور توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال‌۲۰۵۰ قابل‌ارزیابی است.

همکاری امارات‌متحده با شرکت تسلا و آمازون در مورد هوش مصنوعی

اخیرا در چارچوب سفر حاکم امارات به آمریکا که با هدف تقویت روابط دوجانبه به‌ویژه در زمینه فناوری‌های پیشرفته انجام شد، مشاور امنیت ملی امارات‌متحده‌عربی و معاون حاکم ابوظبی نیز با ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا و جف بزوس، بنیان‌گذار آمازون، ملاقات و به‌منظور گسترش همکاری‌ها در حوزه هوش‌مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته به گفت‌وگو پرداختند؛ در واقع این دیدارها بخشی از تلاش‌های امارات به‌منظور گسترش همکاری‌های بین‌المللی در زمینه فناوری‌های نوین، انرژی و توسعه اقتصادی با شرکت‌های بزرگ آمریکایی از جمله تسلا و آمازون بوده‌است. مشاور امنیت ملی امارات‌متحده‌عربی که ریاست گروه هوش‌مصنوعی ۴۲G امارات را نیز بر عهده دارد، در این جلسات بر اهمیت سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری‌های نوین و بهره‌‌‌‌‌گیری از فرصت‌های ایجادشده به‌منظور ارتقای کیفیت زندگی و رفاه مردم تاکید کرد. وی در پیام توییتری خود اظهار کرد: «همکاری با رهبران جهانی در راستای بهینه‌سازی بهره‌‌‌‌‌گیری از فناوری‌های نوین و ایجاد فرصت‌های بی‌نظیر از طریق هوش مصنوعی، به تحولات مثبت در زندگی افراد و جوامع منجر خواهد شد.» این دیدارها در حالی انجام شد که پیش از آن و در تاریخ ۲۳ سپتامبر، حاکم امارات و مشاور امنیت ملی آمریکا، چارچوب همکاری‌های میان دو کشور در زمینه هوش‌مصنوعی را اعلام کرده‌بودند. در واقع همکاری میان ایالات‌متحده و امارات‌متحده‌عربی در زمینه هوش مصنوعی، نشان‌دهنده آگاهی دو کشور از پتانسیل بالای حوزه هوش‌مصنوعی در تسریع رشد اقتصادی، بهبود آموزش و بهداشت، ایجاد فرصت‌های شغلی و ارتقای پایدار زیست‌محیطی است. علاوه‌بر این، مشاور امنیت ملی امارات‌متحده‌عربی در دیدار خود با جف بزوس، به بررسی فرصت‌های همکاری مشترک در حوزه هوش‌مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته پرداخت و تاکید کرد؛ امارات به‌دنبال کسب رهبری جهانی در این حوزه است. او افزود که همکاری‌های بین‌المللی در زمینه فناوری، در ساخت اقتصاد آینده و توسعه پایدار نقش مهمی خواهدداشت. وی همچنین خاطرنشان کرد؛ امارات از یک چشم‌‌‌‌‌انداز بلندپروازانه در زمینه هوش‌مصنوعی برخوردار است و در قالب آن، در حال سرمایه‌گذاری بر روی افراد، بخش‌های مختلف و مشارکت‌‌‌‌‌های استراتژیک با سایر طرف‌‌‌‌‌ها به‌منظور دستیابی به‌جایگاه برتر جهانی در این حوزه است.

توسعه کریدور حمل‌ونقل ترانس‌خزر

اخیرا و در پی دیدار نخست‌وزیر قزاقستان با معاون اول نخست‌وزیر و وزیر اقتصاد و توسعه پایدار گرجستان، دو کشور در راستای تقویت همکاری‌ها برای توسعه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس‌خزر به توافق رسیدند. بر اساس بیانیه دفتر نخست‌وزیری قزاقستان، هر دو کشور به‌عنوان کریدورهای کلیدی حمل‌ونقل قاره‌‌‌‌‌ای، کوتاه‌ترین مسیر حمل‌ونقل کالا بین اروپا و چین و جنوب‌شرق آسیا را فراهم می‌کنند. با توجه به افزایش قابل‌توجه حجم ترانزیت کالا در سال‌گذشته و ماه‌های ابتدایی سال‌جاری، مقامات دو کشور بر اهمیت توسعه این مسیر تاکید کردند. نخست‌وزیر قزاقستان با اشاره به هدف مشترک دو کشور به‌منظور افزایش حجم حمل‌ونقل در این مسیر به ۱۰‌میلیون تن، بر لزوم بهبود شرایط ترانزیت، تعیین تعرفه‌های رقابتی، کاهش زمان تحویل کالا و همچنین بر دیجیتالی‌شدن این کریدور حمل‌ونقل به‌منظور جذب بیشتر شرکت‌های بین‌المللی حمل‌ونقل تاکید کرد. در این نشست معاون نخست‌وزیر گرجستان، به نقش کلیدی کمیسیون مشترک دولتی دو کشور در توسعه روابط دو‌جانبه اشاره و بر اهمیت همکاری‌های موجود تاکید کرد.

تجارت ۷۰۰‌میلیون دلاری میان افغانستان با کشورهای آسیای‌میانه

وزارت صنعت و تجارت افغانستان اعلام کرده‌است؛ در پنج ماه نخست سال‌جاری خورشیدی، حجم تجارت افغانستان با کشورهای آسیای‌میانه، به حدود ۷۰۰‌میلیون دلار رسیده‌است. بر اساس گزارش این وزارتخانه، حدود ۶۰‌میلیون دلار از این میزان مربوط به صادرات افغانستان بوده‌ و این کشور در تلاش است تا این میزان را افزایش دهد. پس از بازگشت امارت اسلامی به‌قدرت، آنها نسبت به گسترش روابط تجاری افغانستان با کشورهای آسیای‌میانه توجه بیشتری اعمال کرده‌اند؛ در همین راستا نمایندگان امارت اسلامی دیدارها و مذاکرات متعددی با کشورهای این منطقه صورت داده‌اند و اقدام به بر‌‌گزاری نمایشگاه‌های مشترک با آنها کرده‌اند که نقش مهمی در توسعه‌تجارت ایفا کرده‌است. بر اساس اعلام سخنگوی وزارت صنعت و تجارت افغانستان، حجم تجارت این کشور با کشورهای آسیای‌میانه در پنج ماه نخست سال‌۱۴۰۳ به رقم ۶۸۴‌میلیون دلار رسیده‌است که از میان آن، ۶۰‌میلیون دلار به صادرات و ۶۲۴‌میلیون دلار به واردات اختصاص داشت. اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان نیز بر اهمیت تسهیل تجارت و ترانزیت با کشورهای آسیای‌میانه تاکید کرده‌است.

در همین راستا سخنگوی این اتاق اظهار کرد: «روابط تجاری افغانستان با کشورهای منطقه در حال گسترش است و واردات از این کشورها ادامه دارد. بخش عمده واردات از کشورهای آسیای‌میانه به واردات مواد نفتی اختصاص دارد، از این‌رو برقراری توازن میان صادرات و واردات اهمیت روزافزونی یافته‌است.» وی ابراز امیدواری کرد؛ این منطقه به بازاری مناسب برای کالاهای تولیدی افغانستان نیز تبدیل شود. بر اساس داده‌های ارائه‌شده از سوی وزارت صنعت و تجارت، حجم تجارت سالانه افغانستان حدود ۱۰‌میلیارد دلار است که از این میزان، دو‌میلیارد دلار مربوط به صادرات و هشت‌میلیارد دلار به واردات اختصاص دارد.